Vastberaden nee 7
D.J. Bolt
11-06-16
In de vorige aflevering in deze artikelenserie heb ik aangegeven dat de overtuiging bij mij is gegroeid dat de stichting van een nieuwe GKN-gemeente in Amersfoort vlak naast een bestaande DGK-gemeente niet een incident is maar GKN-beleid. Terecht is gevraagd dat aan te tonen. Dat wil ik in dit artikel doen.
Het is nodig dat de kerken DGK en GKN met haar leden wederzijds weten waar ze aan toe zijn. Dan zal het niet meer zo verbazen (wel verdriet doen) dat ook op andere plaatsen het 'Amersfoortse scenario' wordt uitgevoerd. En zal ook duidelijk worden waarom de hooggespannen verwachtingen van de Landelijke Dag 2016 (nog) onterecht waren.
Eerst wil ik nader toelichten waarom Amersfoort zo zwaar op mijn ziel drukt. En van velen.
Amersfoort
Naar mijn stellige overtuiging horen de uit de GKv afgescheiden broeders en zusters bij elkaar. Tot nu toe heb ik in elk geval geen doorslaggevende verschillen in leer en leven kunnen ontdekken. Hoe graag zouden we in liefde verder gaan met elkaar.
Er zijn zeker wél accentverschillen[1]. Maar voor zover ik, natuurlijk beperkt, kan zien, zijn er geen principiële, fundamentele verschillen die het op voorhand onmogelijk maken te gaan werken aan kerkelijke eenheid. Zo is daar op de Landelijk Dag 2016 ook over gesproken. Er was een duidelijk begin van naar elkaar toegroeien.
Maar dat proces is (opnieuw) ruw verstoord door de stichting van een nieuwe GKN-gemeente pal naast de bestaande DGK-gemeente in Amersfoort. In Weerklank, het blad van de GKN, wordt daarvan vermeld dat de initiatiefnemers "na gedegen voorbereiding en overleg, o.a. door het bezoeken van kerkdiensten van DGK en GKN" daartoe zijn overgegaan. Blijkbaar is het niet mogelijk om in DGK-Amersfoort onder de verkondiging van het evangelie samen te komen en het avondmaal te vieren. De eenheid in geloof die op de Landelijke Dag nog zo door o.a. ds. J.R. Visser werd benadrukt, wordt hier met de daad ontkend. Kennelijk is de bestaande DGK in Amersfoort naar art. 28 NGB geen kerk van Christus waarbij je je kunt aansluiten. Die conclusie is toch onontwijkbaar?
Met deze daad tref je broeders en zusters recht in hun hart. En wek je ook de spotlust op van de wereld zoals in het Algemeen Dagblad: "Nieuwe splinterkerk in regio Amersfoort actief"[2].
Misschien dat sommigen zouden willen tegenwerpen dat je nu eenmaal moet kiezen tussen DGK en GKN. Dat hebben we toch zelf ook gedaan?
Maar die stelling snijdt geen hout. Want in Amersfoort ging het niet om een keuze maken tussen twee gemeenten (de noodzaak daartoe zou al betreurenswaardig genoeg zijn) maar om welbewust, 'na gedegen overleg', een alternatief tegenover een bestaande gereformeerde kerk te bieden. Dáár gaat het om.
De vraag kan nu echt niet meer worden ontweken wat de achtergrond hiervan is. Hoe komt het dat broeders en zusters op zo'n fundamentele zaak van samen de Here te willen dienen en naar Hem luisteren, elkaar tegelijk doelbewust passeren?
Willen we verder met elkaar komen, en dat willen we oprecht, dan moeten achtergronden van de gang van zaken duidelijk worden. Dat is pijnlijk maar noodzakelijk. Daarvoor geven we eerst een korte schets van de geschiedenis van het ontstaan van DGK en GKN.
Geschiedenis
In 2003 riep een aantal broeders en zusters in de GKv op tot reformatie. Alle kerkenraden werden aangeschreven zich vrij te maken van verkeerde besluiten. Naar schatting ongeveer 2000 leden van de GKv gaven gehoor. In 11 plaatsen werden gemeenten gesticht. Het kerkverband van De Gereformeerde Kerken (hersteld, DGK) was geboren.
Maar het was bitter teleurstellend voor hen dat uit de GKv geen enkele gemeente met kerkenraad, noch een predikant zich aan het nieuwe kerkverband verbond. Vele verontruste kerkleden en voorgangers vonden het tijdstip van vrijmaking te vroeg en de basis te smal. Zij achtten de strijd voor kerkherstel nog niet tot het einde toe gestreden en gingen dus niet mee.
Het nieuwe kerkverband telde slechts één predikant, emeritus dr. P. van Gurp (1921). Hij, hoe vitaal ook nog, had de schier onmogelijke taak het over heel Nederland uitgestrekte verband als dienaar van het Woord te bearbeiden.
Wat verlichting kwam er, toen dr. S. de Marie in 2006 predikant werd op art. 8 DKO, en zich aan de kerk te Zwolle verbond.
Scheuringen
In het prille kerkverband ontstond moeite in de gemeente van Zwijndrecht. De gemeente wilde in meerderheid zelfstandig worden en daarom overgaan tot verkiezing van ambtsdragers onder leiding van de classis (art. 39 DKO). Maar deze oordeelde dat, gezien bepaalde problemen in de gemeente, de tijd daarvoor nog niet rijp was. De gemeente werd daarom naar art. 38 onder de zorg van de genabuurde gemeente Berkel Rodenrijs geplaatst.
Echter Zwijndrecht legde zich daarbij niet neer en ging in beroep. Verschillende kerkelijke uitspraken volgden maar niet tot genoegen en werden door de appellanten niet aanvaard. Zwijndrecht scheurde en raakte 'buiten verband'.
De moeiten en gevolgen van 'Zwijndrecht' breidden zich als een olievlek uit over het kleine kerkverband. Velen bemoeiden zich er mee en de zaak escaleerde steeds meer. Kerkenraadsvergaderingen werden onwerkbaar. Het was niet meer alleen 'Zwijndrecht' maar ook 'kerkrecht', 'kerkvisie', 'prediking', 'ambtsvisie', 'aanvaarding kerkelijke besluiten'. Het werd allemaal in de verdeeldheid over de kwestie betrokken.
Sommige kerkleden achtten de 'kenmerken van de ware kerk' in geding en riepen hun gemeenten op vanachter hun 'ontrouwe kerkenraden'. Zo ontstonden naast Zwijndrecht afgescheurde gemeenten in Hardenberg (2008) en Zwolle (2010).[3]
Andere ontwikkelingen
Ondertussen waren er ook andere ontwikkelingen. Ds. E. Hoogendoorn werd afgezet door GKv Kampen-Noord (2008). De zgn. Ichthus-gemeente kwam na synode-uitspraken definitief buiten het GKv-verband te staan.
Ds. R. van der Wolf verliet GKv-Urk (2010)[4], preekte in de Ichthus-gemeente en verbond zich aan Hardenberg 'buiten verband'.
In Dalfsen riep een groep verontruste kerkleden op tot reformatie (2010), samen met ds. E. Heres. Hun afscheiding van de GKv werd o.a. gemotiveerd met het kerkelijk onrecht ds. Hoogendoorn aangedaan[5]. Er ontstond in Dalfsen een 'dolerende' gemeente met ds. Heres als predikant.
In het jaar 2010, zo kan uit dit beknopte overzicht blijken, stonden naast het DGK-kerkverband met de predikanten Van Gurp en De Marie[6]:
- De afgescheurde gemeenten te Zwijndrecht, Hardenberg en Zwolle
- Gemeenten rechtstreeks uit de GKv: Kampen en Dalfsen
- De predikanten: E. Hoogendoorn, R. van der Wolf en E. Heres
Ieder die zich betrokken voelde bij deze broeders en zusters en hun strijd vroeg zich met opperste aandacht af wat er nu zou gaan gebeuren. Zou er verzoening kunnen komen tussen de diverse 'gemeentebrokstukken'? Zouden de drie ervaren gemeentepredikanten de handen ineenslaan en samen met de enige actieve DGK-predikant leiding willen en kunnen geven aan een nieuw gezamenlijk kerkelijk leven in trouw aan het Woord en de gereformeerde belijdenis? Geen van de losstaande gemeenten wilde en kon immers op zichzelf blijven?
Cruciaal
De gebeurtenissen in het jaar 2010 zijn cruciaal gebleken voor het vervolg van de geschiedenis van de afscheiding uit de GKv tot nu toe. De huidige situatie en ontwikkelingen zijn niet te begrijpen zonder kennis ervan.
Van meet af aan is getracht om, als afgescheiden broeders en zusters en verontruste GKv-ers, samen verder te gaan[7]. Zo vond er al in november 2009 een gesprek plaats tussen deputaten ACOBB[8] van DGK met de predikanten Hoogendoorn en Van der Wolf. Afgesproken werd dat het vervolggesprek moest gaan tussen de deputaten en de kerkenraad van Kampen-Ichthus en niet met de predikanten persoonlijk.
Echter enkele dagen later werd in de pers gemeld dat er een voorlopig kerkverband was opgericht: Gereformeerde Kerken Nederland (GKN), een verband tussen de kerken van Kampen, Zwijndrecht, Zwolle en Hardenberg. Een gesprek als gepland met de kerkenraad van Kampen werd daarom niet meer mogelijk geacht, gesproken moest nu worden op 'kerkverbandelijk' niveau.
Dalfsen
Ook vanuit de kerk van Dalfsen/dolerend werden pogingen ondernomen om verder te komen met elkaar. Deze kerk streefde er naar ondanks alle moeiten toch weer samen de eenheid te zoeken. Het 'oecumenisch willen' dat K. Schilder vrijgemaakten zo op het hart had gebonden zou ook nu ieder moeten beheersen. Om samen te trachten de verdeeldheid te overwinnen en zo weer gezamenlijk op te trekken als kerken van Christus.
Een gesprek vond plaats tussen de kerkenraad van Dalfsen/dolerend en een afvaardiging van het 'voorlopig GKN-verband', juli 2010.
In dit gesprek wordt duidelijk dat GKN volstrekt geen eenheid wilde met DGK[9].
'Er is een kloof tussen de DGK en ons', zei ds. Van der Wolf. Hij achtte zijn gemeenten 'niet veilig' in de DGK. Deze kerken willen 'niet oecumenisch zijn', oordeelde hij. 'DGK staan niet op hetzelfde fundament. Kerk, ambt, Heilige Schrift, binding aan de belijdenis, gereformeerde kerkregering, dat is in geding'.
Ds. Hoogendoorn sloot zich daarbij aan en liet zich op vergelijkbare wijze uit: 'Wij kunnen met de DGK geen verband zoeken', was zijn conclusie.
Er was maar één parool: Voegen bij de GKN.
Ander initiatief
Eind december 2010 namen twee redacteuren van een in waarheid, br. H.R. Flipse en ikzelf, het initiatief voor een gesprek met de predikanten ds. E. Heres, ds. E. Hoogendoorn (GKN) en ds. R. van der Wolf (GKN). Doel was als het enigszins mogelijk zou zijn toch weer toenadering tussen kerken en personen te bewerkstellingen.
Het viel van GKN-zijde niet in goede aarde. Wij moesten eerst als GKv-ers zelf maar eens kiezen voordat wij ons actief zouden mogen bemoeien met de kerken. Van eenheid en toenadering tussen de kerkverbanden kon geen sprake zijn. Alleen lid worden van de GKN was een optie. Ds. Van der Wolf: 'Wij gaan DGK leegzuigen'.
Het werd ons duidelijk dat er op dit moment geen enkele hoop meer kon worden gekoesterd op toenadering tussen de afgescheiden kerken.
Scheuring
De gevolgen van deze opstelling werden al snel duidelijk in Dalfsen. Daar wilde de kerkenraad voor een verantwoorde keuze gesprekken voeren met zowel het DGK- als het GKN-verband. GKN weigerde die zolang Dalfsen gesprekken had met DGK.
Maar enkele kerkenraadsleden wilden maar één ding: zo snel mogelijk aansluiten bij GKN. Ook hier gingen zaken weer escaleren. De kerkenraad vroeg, teneinde raad, aan de gemeente wat zij wilde. Echter genoemde kerkenraadsleden wachtten de uitslag daarvan niet af en stichtten in overleg met de predikanten Hoogendoorn en Van der Wolf naast Dalfsen/dolerend in Dalfsen zelf een gemeente, die korte tijd daarna wordt opgenomen in het GKN-verband.
'Leegzuigen' in de praktijk.
Dalfsen/dolerend met haar predikant 'overleefden' deze scheuring met veel moeite. En het verdriet er om was en is er groot.
Huidige situatie
We zijn nu zes jaar verder. Op de achtergrond van mijn denken was er steeds de vraag: zijn er zaken wezenlijk veranderd in de verhouding tussen DGK en GKN?
Vorig jaar toen we zelf op onderzoek uitgingen om een antwoord op deze vraag te vinden heb ik gedacht de vraag positief te kunnen beantwoorden op basis van gesprekken met (de meeste) predikanten en andere vooraanstaanden in DGK en GKN. Ook de Landelijke Dag wekt bij velen, en ook bij mij, de indruk dat de vrieskou tussen de kerkverbanden aan het smelten was. Dat er in elk geval inhoudelijk met elkaar kon worden gesproken.
Maar sinds de Landelijke Vergadering/synode van GKN 12 maart 2016 en m.n. 'Amersfoort' twijfel ik sterk daaraan. Het beleid dat gestalte kreeg met GKN-Dalfsen lijkt nog steeds te worden uitgevoerd.
Immers de brief van de GKN-vergadering aan DGK laat zien dat het oordeel over DGK nog steeds hetzelfde is. Twee citaten:
'Broeders, tegen de agendapunten en de onderwerpen die volgens de [DGK-, djb]Acta Groningen 2014 aan de orde gesteld, onderzocht en beantwoord moeten worden, zeggen we als kerken vooraf principieel nee. Wij willen u, in de liefde voor de Here Jezus en voor u, ook graag uitleggen waarom we dit vastberaden nee laten horen. Wij wijzen uw agenda af, omdat wij Gereformeerde Kerken zijn en dat ook graag willen blijven. De agendapunten die u aandraagt spreken grotendeels en merendeels van een intentie om boven de Schrift uit te binden aan uw interpretatie van de K.O., uw handelwijze in het verleden en uw kerkelijke traditie tot op heden. Boven wat er in artikel 29 NGB staat over de kenmerken van de ware kerk, wilt u met betrekking tot de grondslag spreken over eventuele verschillen over het samenleven naar de gereformeerde kerkorde ten aanzien van onderscheiden onderwerpen.'
…
'Uit de letter van uw acta spreekt een geest waar de gereformeerde kerken zich door heel de geschiedenis heen in kerkelijke samensprekingen ver van hebben willen houden.'
We geven hier nu geen commentaar (meer) op maar constateren slechts dat de schrijver ervan in feite nog steeds tot dezelfde conclusie komt als 6 jaar eerder: niet hetzelfde fundament maar een kloof tussen de kerken.
Daarnaast onderstreept het gebeuren in Amersfoort waar ds. Hoogendoorn(!) voorging op de eerste zondag, het beleid, het verschilt nauwelijks van Dalfsen. Opnieuw 'leegzuigen'.
En het kan elders ook zomaar weer gebeuren.
Verder
In de GKN zijn naar mijn waarneming broeders en zusters die oprecht verlangen naar kerkelijke eenheid. En ook verontruste broeders en zusters in de GKv willen niets liever dan dat, als ze afscheid moeten nemen, niet hoeven te kiezen. Er zijn inmiddels vele voorbeelden die aantonen dat 'het moeten kiezen' een wezenlijke belemmering vormt.
Er is onbegrip in binnen- en buitenland dat er in elk geval niet een diepgaand gesprek is over de verschillen, over 'de kloof'. En over het verschil in fundament. Al dan niet vermeend.
Ik hoor regelmatig dat GKN ook eenheid wil. Ik geloof ook oprecht dat velen in GKN verlangen weer samen aan één Avondmaalstafel te zitten. Maar het willen moet ook gepaard gaan met kerkelijke daden die daarbij passen. En daar schort het mijns inziens (nog) aan.
Synode
Begin oktober is er weer een synode van GKN waar de relatie DGK-GKN aan de orde komt. Overigens is dat nog niet eens zeker want daarvoor zal er toch een kerkenraad een voorstel moeten indienen zodat het op de synodeagenda komt? In elk geval ligt er de brief van deputaten ACOBB van DGK met een nadere uitleg van de Acta om misverstanden uit de weg te ruimen, en bedoeld om het gesprek alsnog voort te zetten.
Hoe gaat de synode hiermee om? Heel formeel kan de synode de brief aannemen voor kennisgeving en vervolgens terzijde leggen. De brief is immers niet het gevraagde synode-antwoord op de GKN-brief aan DGK. Dat het geen spijkers op laag water zoeken van mijn kant is, bleek mij uit het feit dat die gedachte al rond waait in Canada. Gaat de synode het verlangen naar elkaar, ook van de eigen 'achterban', serieus nemen en zich niet verschuilen achter formalisme?
De komende synode van GKN zal bepalend zijn of we voor jaren elkaar uit het oog verliezen met alle kerkelijke en persoonlijke narigheid van dien, óf dat de noodzakelijke gesprekken werkelijk worden gevoerd om samen de echte broederlijke eenheid in Christus weer te hervinden tot lof van zijn Naam. Wat zou dat een feest zijn!
Verantwoording
Voor bovenstaand verhaal ben ik persoonlijk verantwoordelijk. Dat is natuurlijk met alle verhalen het geval, maar het gaat hier om een nogal ingrijpend relaas dat zonder énige 'ruggenspraak' is geschreven, en niet afgestemd met of gecorrigeerd door de kerkelijke achterban(nen). Alleen de redactie weet er van maar ook daarbinnen ben ik zelf verantwoordelijk.
Mijn oogmerk is niet anders dan dat er helderheid komt over de situatie waarin we als kerken met elkaar verkeren en we weten wat we aan elkaar hebben. Zodat er gewerkt kan worden aan het uit de weg ruimen van al dan niet verborgen struikelblokken.
Mocht ik gefaald hebben in mijn analyse dan hoor ik dat graag en zal het rechtzetten.
Tenslotte
Een zuster die de Landelijke Dag 2016 heeft meegemaakt, miste daar iets:
"… een diep schuldbewustzijn en verootmoediging in de eerste plaats voor de HERE en daarna tegenover elkaar, dat wij allen (bij welk kerkverband wij ook horen) door onze zonden en tekortkomingen in deze situatie geraakt zijn. Moet het daar - onze innerlijke houding - niet mee beginnen voordat wij verder kunnen bidden voor en werken aan eenheid onder de zegen van de HERE?"[10]
Daar kunnen we samen al mee beginnen vóór 1 oktober a.s.
[1] Te denken valt aan de leer van de kerk, geloof en bevinding, liturgische vrijheid en zo is er nog wel iets te vinden.
[2] Het Algemeen Dagblad vermeldt beide 'splinterkerken', DGK én GKN. Het is opmerkelijk dat het blad vermeldt dat GKN 'in 2009 als een afsplitsing van de gereformeerde kerken-vrijgemaakt in Nederland ontstond' . Dat is natuurlijk niet geheel correct. Alleen Kampen/Ichthus kwam rechtstreeks uit de GKv, de andere drie kerken waren afsplitsingen van DGK, zie schema in Vastberaden nee 6.
[3] De Canadian Reformed Synod Smithers 2007 noemde DGK 'schismatic', zeg maar behept met een geest van scheurmaking. Die typering is wellicht te algemeen en te ongenuanceerd maar gezien alles wat er gebeurde in deze jaren, waarvan hier alleen maar iets werd aangeduid, begrijpelijk. Het is voor buitenstaanders zoals wij tot voor kort waren, niet goed te begrijpen dat de onderlinge vrede zó werd verstoord.
[7] Ik zie hier af van de belangwekkende en boeiende vergaderingen in de Vijverhoeve waarin het onderwerp kerkelijke eenheid meerdere keren, ook in aanwezigheid van de predikanten E. Heres, Hoogendoorn en Van der Wolf aan de orde is geweest. Daar zijn overigens geen andere standpunten van genoemde predikanten naar voren gekomen dan hier zijn weergegeven.
[8]ACOBB: Deputaten Adresvoering Contacten Overheid en Binnenlandse Betrekkingen.
[9] Alle citaten zijn uit het 'Verslag van de afgevaardigden Gereformeerde Kerken Nederland (GKN) met kerkenraad Geref. Kerk Dalfsen (dolerend) op woensdag 23 juni 2010 in de "Ichthus" te Kampen'. Notulist br. A.J. Wijma, Kampen.