GS Meppel – Impressie 08 / GKv/NGK fusie Kampen 4
D.J. Bolt
03-02-18
In deze aflevering geven we aandacht aan twee toespraken: die van ds. Niemeijer én familielid Janneke Burger-Niemeijer, beiden lid van de GKv. Het is een opmerkelijk 'duet' geworden. We geven weer de kern ervan in samenvattingen, de volledige toespraken kunnen hier worden gevonden.
Toespraak Janneke Burger-Niemeijer GKv
Hoofdredacteur van het christelijke magazine Jente voor christelijke gezinnen.
Samenvatting
Mevr. Burger vertelt haar kinderen dat ze nog vaak ruzie in de kerk en pijn zullen meemaken maar dit moment van goedmaken moeten ze altijd onthouden. Maar als de spreekster 'eerlijk is' dan is de kerkstructuur en al die vergaderingen voor haar kinderen en generatie 'iets minder interessant'. De toekomstkerk is kleinschalig met veel warmte en lekker eten, mooie dingen zeggen: dát vinden kinderen leuk.
Maar: combineer dat met de kerkelijke ellende van GKv en NGK en er ontstaat iets moois!: ruimte voor verdriet en pijn, schaamte en spijt, eerlijkheid, schuldgevoelens, erkenning eigen aandeel in kerkelijk ellende. Het geloof dat het leed overleeft, dát moet kinderen worden verteld. Zó van Gods genade en hoop leven dat we toch nog steeds naar de kerk gaan.
En pas op met 'zwijgen' over de fouten, zie Ps. 32. Daarom moeten ouders, schoonouders, ouderen eerlijk hun schuld en schaamte vertellen aan de (klein)kinderen. Die hebben daar recht op. Zulke echte verhalen laten hen geloven dat de verhalen over God echt zijn. Naar zo'n kerk wil Burger met haar kinderen. Om te feesten en te dansen.
Bijgedachten
Hier is een vertegenwoordiger van de generatie vrijgemaakten aan het woord die de gebeurtenissen in de zestiger jaren niet heeft meegemaakt (Burger, 1978). Interessant! Wat is Burgers speerpunt in de zeven minuten die ze tot haar beschikking had? We proberen haar te volgen.
Als we het goed hebben begrepen dan gaat het om een nieuwe visie op de kerk van de toekomst. Die kerk wordt gekenmerkt door veel warme gezelligheid met feesten, eten en dansen. Dát vinden de kinderen leuk en dáár zullen zij zich thuis gaan voelen. Daarbij zijn organisatie en vergaderingen 'minder interessant'. Want dat is eigenlijk iets van vader en moeder, opa en oma, kortom van ouderen.
Maar er is nog een belangrijk speerpunt in het betoog.
Die vorige generatie (groot)vaders en (groot)moeders heeft die 'kerkelijke ellende' van de zestiger jaren veroorzaakt! Hebben zij daar wel spijt van? En hoe gaan zij dan om met het 'verdriet en pijn, schaamte en spijt, eerlijkheid, schuldgevoelens, erkenning eigen aandeel in kerkelijk ellende?', vraagt mevr. Burger met klem. En ze dringt er op aan (Ps. 32!, '…toen ik zweeg…') 'eerlijk met hun schuld en schaamte' voor de draad te komen bij hun (klein)kinderen. Want die hebben er 'recht op', immers zo leren ze echt in God te geloven.
Hier werden dus publiek de vaderen voor zover ze nog leven haast uitdagend ter verantwoording geroepen. Maar, vragen we ons af, had zij óók niet iets moeten zeggen over de strijd toen om gereformeerd te blijven? Het was toch niet maar een ruzietje tussen mensen die elkaar niet lagen. Heeft mevr. Burger de brochure van haar oom nooit gelezen die we in een vorige aflevering breed hebben geciteerd en waarin wordt geconcludeerd:
'uiteindelijk voltrok zich de breuk in de jaren zestig op het punt van de concrete geldigheid van en de eerlijke binding aan de confessie.'
Er is toch een goed verhaal te vertellen van de strijd om trouw te blijven aan Woord en belijdenis? En van de bewaring door de Heere waardoor de kerken niet werden meegezogen in vrijzinnigheid en een oeverloos vals oecumenisme? Dat zou toch zeker ook kunnen helpen bij de geloofsopvoeding van kinderen?
We vonden het eigenlijk een beetje gênant om zo publiek ter verantwoording te roepen. Maar misschien was het zo georkestreerd. In elk geval is het te meer interessant wat oom Niemeijer naar voren bracht. Kwam het tot een gevraagde schuldbelijdenis?
Toespraak ds. Pieter Niemeijer
Predikant GKv Rijnsburg. Preses synode Amersfoort-Centrum 2005 en Harderwijk 2011
Samenvatting
Dankbaar plaatst de predikant de bijeenkomst in Kampen tegen de achtergrond van gebeurtenissen in het tolerante 16-eeuwse Straatsburg met Bucer. Die wees zijn dopers-radicale collega Capito af. Want nee, eenheid komt niet door welk rigorisme ook.
Bucer ging ook het gesprek met Luther aan, maar die wist niet van wijken op het punt van het Avondmaal. Want ja, als je je eigen standpunt verabsoluteert komt er geen eenheid.
In Straatsburg beleefde Calvijn heel mooie jaren met Bucer. Hij leerde er veel want er was geen geest van gearriveerdheid maar van een zich ontwikkelend kerkelijk leven. Dus: eenheid vergt en schept groeiende en verdiepende eensgezindheid in geloof.
Vrijgemaakten vatten Joh. 17 op als een gebed om kerkelijke - zelfs institutionele - eenheid en dan was je er. Maar het gaat om het verkondigen van dezelfde boodschap en om eensgezindheid in het ware geloof. Om Christus' leer, niet om formele eenheid. Jezus' gebed is al verhoord in het eenstemmige apostolische getuigenis. Kerkelijke eenheid zonder die ene boodschap heeft geen impact. De volkomen waarheid over Christus waarin de Geest de kerk leidt, daar gaat het om in de belijdenisgeschriften. Discussie over de trouw daaraan kan leiden naar groeiende eenheid in het ware geloof.
Volgens K. Schilder gaf Christus zijn bloed ook voor de verbondenheid van de zijnen. Echte eenheid is niet haalbaar zonder Christus' offer, en verwatert snel zonder zijn liefde en trouw. Ootmoed is nodig en vertrouwen als gave van Christus' Geest.
Bijgedachten
Ds. Niemeijer geeft wat karakteristieken van het tolerante Straatsburg van de 16de eeuw. Toen werden doperse-radicaliteit, rigorisme en absolutisme (hij noemt in dit kader zelfs Luther!) afgewezen. Geen gearriveerdheid want het gaat om ontwikkeling van het kerkelijk leven. Eenheid op basis van gezamenlijk geloof dat groeit en zich verdiept.
Ds. Niemeijer plaatst zijn boodschap aan de verzamelde GKv-ers en NGK-ers tegen deze achtergrond. Eerst krijgen de eigen vrijgemaakte broeders en zusters een veeg uit de pan met hun vroegere opvatting over Joh. 17: kerkelijk één?, dan wás je er. Maar volgens Niemeijer gaat Joh. 17 niet over kerkelijke eenheid maar over dezelfde boodschap brengen en om eensgezindheid in het ware geloof. Christus' gebed ís al verhoord. Zei Schilder dat ook al niet?: Christus gaf zijn bloed voor de verbondenheid van de zijnen.
We maken een aantal opmerkingen.
Weggezet
Het doet ons pijn als zó simpeltjes onze (vroegere) kerken en voorgangers in hun streven naar eenheid worden miskend. Lees toch eens hoe bijvoorbeeld dr. C. Trimp sprak in de zestiger jaren, zie Bijlage. Hoe kan Niemeijer hier met één pennenstreek deze broeder en anderen zo wegzetten?
Het is ook zó vreemd dat, terwijl nu juist daar in Kampen op organisatorische eenheid van GKv en NGK werd ingezet, Niemeijer afgeeft op de vroegere inspanningen op dit gebied. Immers, hoe hebben de vrijgemaakten kerken zich bijvoorbeeld niet vele tientallen jaren ingezet om één te worden met de broeders en zusters van de CGK op basis van hetzelfde 'ware geloof'? En dat had niet te maken met Joh. 17? Kom nou!
Als Joh. 17 niets te maken heeft met één eredienst en één Avondmaalstafel waarom dan zo'n gedoe om als kerken in één kerkverband verder op te trekken? Samen Avondmaal vieren zonder enige relatie met een kerkverband kan immers prima, zo bleek 's avonds in Kampen. Precies de geest die pregnant kon worden waargenomen op de combi-synode 's middags.
Schilder
Het is in dit kader opvallend dat de predikant dat bijzondere woord van K. Schilder aanhaalt: 'Christus gaf zijn bloed ook voor de verbondenheid van de zijnen'. Maar Niemeijers citeren is in essentie onjuist. Want Schilder gebruikte niet het woord 'verbondenheid' maar 'kerkverband'! Christus heeft zijn bloed ook voor het kerkverband gestort. Dat is even iets anders!
Hoe is Schilder dat door buitenverbanders kwalijk genomen, hij is er om verguisd. We gaan dat hier niet verder aantonen maar verwijzen naar de diepgaande en intensieve discussie tussen prof. J. Kamphuis en ds. K. Doornbos (buitenverband), click hier. Tussen haakjes, let dan ook eens op de toon van 'buitenverband' in die tijd…
Het lijkt ons onaanvaardbaar Schilder voor dit karretje van het GKv-NGK project te spannen.
Onversneden 'buitenverbands'
Wilde ds. Niemeijer misschien het aanwezige NGK-kerkvolk niet voor het hoofd stoten en zo het feestje bederven? Dat is voor te stellen gezien hun onversneden allergie voor een gereformeerd kerkverband met confessie en kerkorde, geillustreerd in vele bijdragen van NGK-afgevaardigden op combi-synodesessie. Bijvoorbeeld:
'Vele leden en ook gemeenten zowel NGK als GKv voelen zich allang niet meer geheel of gedeeltelijk gebonden aan de oude belijdenisgeschriften en de overregulering van het gereformeerde kerkrecht. Het enige boek dat naast de Bijbel in lijn gezet mag worden is wat ons betreft het boek van de natuur, Gods schepping. En wat de gebondenheid betreft is dat alleen in de liefde en genade van Jezus Christus, onze Heer. We kunnen en willen ons niet meer thuis voelen in de gereformeerde geloofsbunker.' Click hier.
Als je gereformeerd wilt blijven, hoe kun je hier maar één stap in meegaan?
En ook, daar gáát de noeste arbeid van ds. Niemeijer c.s. Jarenlang heeft hij gewerkt aan de herziening en uitbreiding van de kerkorde en de formulering van vele generale regelingen. Naar onze inschatting zal het resultaat van zijn werk onaanvaardbaar zijn voor de NGK. Want: kerkordelijk 'rigorisme'!
Boodschap
Wat is nu precies de boodschap van ds. Niemeijer? Met hem wijzen wij van harte doperse kerkverwoestende radicaliteit, absolutisme en rigorisme af. Dat is zeker geen kwaal die zich alleen in de 16de eeuw manifesteert! Tegelijk moet Niemeijers verhaal worden geplaatst in relatie met de zestiger jaren en de huidige kerkelijke situatie, daar ging het immers om. Bedoelt hij dat de geschiedenis van toen met deze typeringen kan worden ge(dis)kwalificeerd? Maar dan begrijpen wij hem nog minder. Waar is de 'Niemeijer van 2002' die sprak van de concrete geldigheid van en de eerlijke binding aan de confessie'? Die Niemeijer zou toch diep geraakt zijn geweest door de provocatie van NGK-zijde dat de gereformeerde confessie 'een betonblok' aan het been' is, click hier?
Wat merken we hiervan in Niemeijers toespraak? Is het verhaal eigenlijk niet, hoe bedekt ook, toch een mea culpa aan de vorige spreekster, zoals zij dat voor haar kinderen wenst?
Omslag
Voor veel verontruste broeders en zusters is het onbegrijpelijk hoe de omslag in de GKv zo snel heeft kunnen plaatsvinden. Waarom stáán niet veel meer predikanten voor het orthodoxe gereformeerde belijden en verzetten zich niet openlijk en krachtig tegen de snelle neergang van deze kerken?
Zo verbaasden we ons in Kampen weer over het kerkelijke handelen van de GKv. Ja, m.n. in de GKv want in het handelen en spreken van de NGK is consistentie waar te nemen. Zíj zijn nog dezelfde als in de zestiger jaren, kort door de bocht: wars van elke binding. Lees de bijdragen van hun afgevaardigden. Maar in de GKv? Hoe kan het vragen wij ons in gemoede af, dat op de GKv-synode nog 9 van de 32 afgevaardigden tegen de vrouw in het regeerambt stemden en nu van de GKV-ers slechts 1 afgevaardigde zich tegen de GKv-NGK verbintenis verzette terwijl alle ambten in de NGK al sinds 2004 opengesteld voor vrouwen? Waar is hier kerkelijke waarachtigheid?
Ds. Niemeijer heeft zich min of meer verantwoord over de ontwikkeling van zijn denken in een (andere) brochure in de Woord en Wereld serie (109): De kerk: hoe sta ik erin?
Het is hier nu niet de plaats om zijn verhaal breed te bespreken. Maar een enkele aanhaling eruit kan de ontwikkeling ook in zijn denken aantonen.
Ds. Niemeijer was preses van de generale synode van Amersfoort-Centrum 2005. Die synode nam vergaande besluiten over het zevende gebod, over echtscheiding, hertrouwen en kerkelijk bevestiging van tweede huwelijken. Naast de vanouds twee gronden voor echtscheiding werden vele andere redenen gevonden op basis waarvan een huwelijk kon worden ontbonden. En, zo meent Niemeijer in zijn brochure, deze synode, 'die veel belangrijke beslissingen nam, kon die nemen omdat er zo'n sterke mate van confessionele homogeniteit was' (118). Voor die besluitvorming op zijn synode voelt de predikant zich 'natuurlijk' ook 100% verantwoordelijk, schrijft hij.
Maar er werd daar wel de basis gelegd voor een andere Schriftvisie.
In die tijd schreven wij n.a.v. de synodebesluiten de brochure, Scheiden zonder gronden. Daarin gaven we aan dat de besluiten de toets van de Schrift niet konden doorstaan:
'Naar onze overtuiging zullen deze besluiten ook een breekijzer blijken te zijn in ander gereformeerd ethisch handelen. Een voorbeeld daarvan kon hierboven [homoseksuele relaties aanvaarden] worden gesignaleerd. Maar de Nieuw Benadering laat zich er ook goed gebruiken bij zaken als 'de vrouw in het ambt', abortus provocatus en euthanasie[1].'
In de kern ging en gaat het om het concrete gezag van het Woord. Op dat punt heeft in Amersfoort-Centrum een fundamentele omslag plaatsgevonden. En dat is te zien in de besluiten van de synode Meppel. De 'vrouw in het ambt' is gerealiseerd en het aanvaarden van homoseksuele relaties is aanvaard in de NGK. En daarmee ook in de op stapel staande fusiekerk.
Antwoord
Is er iets te merken van bekering en verootmoediging over de kerkzonden van de zestiger jaren in de vorige eeuw, zoals ds. Niemeijer die in zijn brochure van 2002 aanwees?
Wij hebben het niet kunnen ontdekken.
Wordt vervolgd.
Bijlage
Op 21 maart 1964 verscheen een 'Getuigenis', ondertekend door ongeveer 650 kerkleden, onder wie veel intellectuelen. Dr. C. Trimp typeerde dit in De Reformatie als 'Op de glijbaan relativisme'. Men wil in dit 'Getuigenis' laten zien
'... hoe diep het kwaad van het stellen van de confessionele trouw in een aangelegenheid, die ter vrije discussie behoort-te blijven, reeds in onze kerken is doorgedrongen.'
Men spreekt over een deformatorische ontwikkeling in de vrijgemaakte kerken. Maar volgens Trimp sterft bij het ontwerp van dit 'Getuigenis' de confessie een nette dood:
'Voortaan dekken wij onze mening met de opmerking, dat de confessie over onze visie niet spreekt en ander confessie-gebruik ook slechts een visie is!' Hij ziet hier een tolerantie bepleit die de confessie buiten spel zet. Men verzet zich in dit stuk tegen het spreken over de valse kerk.'
Daarop reageert Trimp zo:
'Wij hebben er niet de minste behoefte aan met het valse-kerkpredicaat te zwaaien en daarmee de omgeving af te knuppelen. Maar wij willen wel graag zó over Christus' kerk spreken en belijden, dat wij allen, die in Christus' Naam geloven, roepen tot de eendracht in één eredienst en aan één Avondmaal. Wij bedanken er hartgrondig voor ons te presenteren als een groepering, een brokstuk van de ware kerk met enige vrijgemaakte spécialités de la maison. We willen graag Christus' oecumenische kerk blijven en de jongens en meisjes waarschuwen voor de kwade leiding en de verderfelijke ontwikkeling, waaraan de synodale kerken meer en meer blootstaan. Wij willen graag de gelovigen in de synodale kerken met confessionele overtuiging blijven oproepen onder het kwade juk vandaan te komen.' (32)
[1] Het zou aanbeveling verdienen om in gereformeerde kring onderzoek te doen in hoeverre abortus en euthanasie in de praktijk ook min of meer zijn geaccepteerd.