Ethiek

Plaatselijke kerken

Nieuwe artikelen
Signalen



Aanmelden GRATIS nieuwsbrief

Naam:
E-mail:



printen

mailen

Donderslag in Enumatil


D.J. Bolt

10-12-11

 

In het westen van Groningen ligt een klein mooi dorpje op een twaalf kilometer van de provinciehoofdstad: Enumatil. Het dorp wordt doorsneden door het Hoendiep dat een verbinding vormt tussen Hoogkerk/Groningen en Zuidhorn.


Er wonen ongeveer 370 mensen. Een aanzienlijk deel daarvan is gereformeerd. Midden in de plaats staat een monumentaal kerkgebouw met dito pastorie van de gereformeerd vrijgemaakten, fraai gerenoveerd en uitgebreid met een zalencomplex. Het markeert, met de fraaie oude molen[1], de 'sky line' van het dorp. 
 

 

Gereformeerde kerk vrijgemaakt

 

De gereformeerde kerk (vrijgemaakt) telt iets meer dan 430 leden op dit moment. Haar leden komen behalve het dorp zelf, uit een heel aantal dorpjes en gehuchten in de omgeving: Briltil, Den Horn, Faan, Lagemeden, Lettelbert, Niekerk, Oostwold en Pasop. In haar lange bestaan vanaf de Afscheiding in 1834 heeft de kerk[2] ooit zelfs meer dan 900 leden geteld. Inmiddels is door import het karakter van het plaatsje wel iets veranderd. Toch is er nog steeds de kenmerkende rust te vinden, m.n. ook op de zondagen.

 

School

 

In Enumatil staat ook een basisschool voor primair onderwijs, 't Klimop. Het is de enige plaats met alléén een gereformeerde basisschool, een unieke situatie, die voorzover we weten verder niet in den lande voorkomt. Dorpelingen die openbaar onderwijs willen, zijn aangewezen op een openbare school in Den Horn (34 leerlingen), op een kilometer of drie afstand.

 

De basisschool in 'Eemtil' heeft oude papieren. Ze werd al gesticht in 1861

"
een Gereformeerde school, in stand gehouden door de stuivers,

centen en halve centen van de kerkmensen, gedragen door hun liefde en gebed.

Het was armoede, die eerste jaren"

 

zo vertelt een gedenkboek bij het 150-jarig bestaan van de kerk[3]. Dankzij grote opofferingsgezindheid en volhardendheid maakten de Afgescheidenen, 'cleyne luyden' het mogelijk hun kinderen onderwijs te geven naar de Schrift. Wat een rijkdom!

De school bestaat dus dit jaar al 150 jaar! En dat moet worden gevierd natuurlijk. Er is een comité dat een herdenking op 9 juni 2012 organiseert en een gedenkboek uit zal geven.

 

 

Het oude schoolgebouw

 

De school floreert prima. Het onderwijs is van hoge kwaliteit, ieder erkent dat: zowel het afdelings- als het centrale bestuur is vol lof over de prestaties van het schoolteam. Men vertelt zelfs dat deze school tot de top tien van dit type scholen behoort.

De school is ook een samenbindende factor in de dorpsgemeenschap. Voor de kerk daar is het van het grootste belang dat er onderwijs naar de Schrift kan worden gegeven. Het dorp is daardoor aantrekkelijk voor ouders met jonge kinderen. Zo kan er ook een gezonde leeftijdsopbouw blijven in kerk en dorp en wordt het probleem van de vergrijzing tegen gegaan, op z'n minst vertraagd.

 

 

Het nieuwe schoolgebouw

 

De donderslag bij heldere hemel

 

Als een donderslag bij heldere hemel lag daar 30 november jl. opeens een brief van het Centraal Bestuur van de Stichting GSGPO, de koepelorganisatie die in 2008 werd opgericht en waar ook de basisschool 't Klimop in Enumatil bij is aangesloten. Deze stichting bestuurt een twintigtal scholen in de provincies Groningen en Friesland.

De brief deelde mee dat het centrale bestuur besloten had

 

"over te gaan tot een fusie van de scholen in Aduard, Enumatil en Zuidhorn".

 

Een fusie? Het blijkt een eufemisme te zijn voor opheffing van de school van Enumatil, en ook die van Aduard. Het einde van anderhalve eeuw gereformeerd onderwijs in deze plaats! Daar moeten toch wel héél goede redenen voor zijn. De brief geeft de volgende achtergrond en motivatie:

 

"Wij hebben vastgesteld dat er sprake is van krimp. De cijfers spreken voor zich, ook wat betreft de prognoses voor de komende jaren. Er zijn geen mogelijkheden de aanhoudende terugloop van het leerlingenaantal nog langer op verantwoorde wijze te ondervangen, ook niet met de inzet van extra middelen."

 

Inderdaad is de terugloop van het aantal leerlingen een (groot) probleem. Ieder kan dat constateren. Er is vermindering van het besef dat de beloften bij het doopvont uitgesproken ook om verwezenlijking door verantwoord onderwijs vragen. Ook is het aantal kinderen dat geboren wordt (per gezin) kleiner dan het jaren geleden was. Het gevolg is dat het leerlingenstatistiek wat aantallen betreft een dalende trend laat zien.

Dat is echter geen specifieke trend in gereformeerde kring alleen maar een landelijke. We komen daar nog op terug.

 

Vanuit deze constatering motiveert het bestuur dan de 'fusie', lees het sluiten van twee(!) basisscholen, als volgt:

 

" … het bestuur is van mening dat een fusie uiteindelijk in het belang is van alle betrokkenen. We willen ons richten op een sterke regioschool in Zuidhorn. Bovendien moeten we nu ingrijpen. Want anders neemt het ministerie besluiten waarop we geen invloed hebben. En we kunnen nu ingrijpen, omdat voor alle drie de scholen geldt dat op onderwijskundig gebied de zaken op orde zijn, en dat is een goede uitgangspositie voor een fusie. Verder heeft het bestuur alle vertrouwen in de professionaliteit van de organisatie om dit besluit op een goede en verantwoorde manier uit te voeren."

 

('moeten' en 'kunnen' door bestuur geaccentueerd)

 

Dat is alles. Daar moeten de ouders, uiteindelijke eigenaars van de school[4], het mee doen. Geen wonder dat mensen boos zijn, het niet begrijpen. Terwijl nog op 21 oktober jl. het plaatselijke (afdelings)bestuur van 't Klimop samen met de Medezeggenschapsraad een brief aan de leden, ouders en verzorger(s) rondstuurde met heel positieve berichten. Deze instanties meldden onder meer:

 

"Uit eerdere gesprekken met het centraal bestuur en de directie is naar voren gekomen dat het volgens hen erg belangrijk is dat vooral de ouders en verzorgers positief zijn over de toekomst van de school".

 

In de gesprekken die er met de ouders zijn geweest

 

"is gebleken dat een grote meerderheid van de ouders en verzorgers zeer positief is over de school en de kwaliteit van onderwijs die [dat? djb] er op dit moment gegeven wordt. Veel ouders en verzorgers hebben dan ook te kennen gegeven zich te willen inzetten voor de school en de toekomst ervan. Het werd duidelijk dat kwaliteit van onderwijs boven het "belang" van de kerk en het dorp moet blijven staan".

 

En nu dit. Hier zijn toch wel heel wat vragen bij te stellen, lijkt ons.

 

Vragen

 

Als je de gegeven motivatie van het centraal bestuur verwerkt moeten er wel een heel aantal indringende vragen rijzen. We geven ze maar zoals ze bij ons opkomen. Daarbij laten we in het midden hoe de handelwijze van het bestuur is te beoordelen die zó deze school en haar ouders overvalt. Het gaat ons nu vooral om de argumenten die het bestuur aanvoert.

 

Belang

Het bestuur is van mening dat "een fusie", lees opheffen van 'Enumatil' en 'Aduard' "uiteindelijk in het belang is van alle betrokkenen".
Wat bedoelt het bestuur hiermee? Waarom is dat "uiteindelijk" in het belang van alle betrokkenen? Duidelijk is dat het niet in het belang van de ouders en kerkleden in deze dorpen is. Immers de school (we beperken ons hier maar even tot 't Klimop) levert uitstekende onderwijskundige prestaties en de ouders willen ervoor gaan. Waarom zou dit gereformeerde onderwijsbolwerkje dan nu moeten worden afgebroken voor een onhelder "uiteindelijk belang"?

 

Dat uiteindelijke belang lijkt te liggen in de vorming van "een sterke regioschool in Zuidhorn". Dáár wil het centraal bestuur "zich op richten", volgens zijn brief.

Nu is er niets op tegen om aan sterk primair onderwijs in Zuidhorn te werken. Maar Zuidhorn is al groot, héél groot. De ene kerkelijke gemeente telt daar meer dan 1500 leden[5]. Voordat dáár maar enigszins het basisonderwijs in gevaar kan komen zijn we jaren verder. Te meer omdat de opheffingsnorm van een school in deze burgerlijke gemeente slechts 54 leerlingen is.

En dus zou de basisschool in Enumatil moeten worden geofferd om deze 'mammoet' onder de kleintjes te voederen? Het lijkt op het ooilam waar ooit Nathan het over had.

Kortom, dat kan op dit moment geen enkel steekhoudend argument zijn.

 

Misschien is het goed hier nog een opmerking aan toe te voegen. Als één van de nadelen van gereformeerd onderwijs is vaak genoemd dat daardoor 'clustering' van gereformeerden optreedt. Dat valt ook niet te ontkennen, het verschijnsel is waarneembaar. Zeker waar ook nog eens, naast basisonderwijs voortgezet onderwijs wordt geboden, is concentratie van gereformeerden vaak te zien. Daarvan is de Zuidhorn ook een typisch voorbeeld. Mega-gemeenten hebben bepaald schaduwzijden. Ze werken onverbondenheid en kerkverlating in de hand. Ook daar is Zuidhorn een voorbeeld van. 
Maar ook de missionaire kracht van een kerkgemeenschap neemt af als scholen verdwijnen en in het kielzog daarvan kerken vergrijzen en zelfs worden opgeheven. Alle reden dus om zich tot het uiterste in te spannen deze ontwikkeling tegen te gaan en te voorkomen dat nieuwe 'witte vlekken' op de kerkelijke landkaart ontstaan[6].

 

Ingrijpen

Maar is het dalend aantal leerlingen niet een reëel punt? Moeten we niet "realistisch" zijn?, zo kun je horen.

Ja, die daling valt niet te ontkennen, zoals eerder aangegeven. Maar het is een algemeen probleem in onze samenleving. Ook de overheid is zich daarvan maar al te zeer bewust. Want dit verschijnsel heeft grote gevolgen voor de leefbaarheid van wijken en dorpen. De overheid wil daaraan ook bewust iets doen en daarvoor nieuw beleid maken. Daarvan kon je al op 1 maart van dit jaar lezen op de website van de landelijke overheid

 

Kleine basisscholen krijgen meer tijd om te groeien

De regel dat de bekostiging van een basisschool wordt stopgezet als de school drie achtereenvolgende jaren onder de opheffingsnorm zit, wordt aangepast. Minister Van Bijsterveldt is voornemens om deze termijn op te rekken naar vijf jaar zodat scholen langer de tijd krijgen om zich aan te passen, zodat opheffing van de school voorkomen kan worden. Zij werkt aan een wetsvoorstel met deze strekking.[7]  

(vet van het Ministerie).

 

En ook:

 

Scholen die onder de opheffingsnorm komen, kunnen gecompenseerd worden door leerlingen van andere scholen die onder hetzelfde bestuur vallen. De absolute ondergrens is 23 leerlingen. Voor schooltjes met minder dan 23 leerlingen geldt vanaf 1 januari 2011 een nieuwe wet waardoor het voor basisscholen mogelijk wordt om toch open te blijven als ze onder de opheffingsnorm van 23 leerlingen komen. Scholen kunnen hiertoe een verzoek indienen bij de minister van Onderwijs. De minister beoordeelt vervolgens of de school in staat is binnen afzienbare termijn boven de 23 leerlingen uit te komen. Ook moet de kwaliteit van de school op orde zijn. Tot slot kan de ligging van de school en de scholen in de omgeving worden betrokken bij de besluitvorming.

(vet, djb)

 

Prachtig, prachtig, zou je zeggen. Hier kunnen we voorlopig mee meeliften. Probleem is opgelost. Maar waarom gebruikt het centraal bestuur dit nu niet als een uitgelezen kans om zijn kleine Benjamins in het leven te houden? Waarom wil hij zelfs vooruitlopend op een mogelijk negatieve beslissing van de onderwijsminister (die we nog moeten zien gebeuren) alvast onze twee scholen opheffen? Dat is toch niet een beleid dat spoort met het doel "op zoveel mogelijk plaatsen goed gereformeerd onderwijs te bieden"?

 

In dit nieuwe ministeriële onderwijsbeleid zou er ook ruimte ontstaan om de komende twee jaren serieus het probleem van de dalende leerlingen aantallen aan te pakken. Zeker een aantrekkelijk (forensen)dorpje als Enumatil biedt daarvoor mogelijkheden.

 

Financiën

Het is niet duidelijk of er ook een financiële drijfveer achter deze plannen zit. In de brief waarin 'Enumatil' op de hoogte wordt gesteld van het voornemen haar school te sluiten komt geen enkele financiële onderbouwing voor.

Toch is die component er natuurlijk wel. Want stel nu eens dat iedereen het er over eens zou zijn dat de school moet blijven, dan kan dat toch? Zelfs als de minister zou besluiten (dat moeten we dus nog zien) dat de school per komend leerjaar dicht moet. Als wij met ons allen deze school "gedragen door liefde en gebed"[8] in stand willen houden, dan kan en mag dat. Alleen moeten dan wel onze "stuivers en halve centen" daarvoor geofferd worden. Maar eigenlijk waren we dát al wel gewend, zo is immers het hele gereformeerde onderwijs van de grond gekomen. Misschien moet er weer een landelijk fonds komen waaruit geput kan worden voor 'hulpbehoevende' scholen. Zo doen we het immers ook in de kerken?

En behoren we ook niet tot de rijkste landen ter wereld?
 

Er was sprake van (grote) finaciële tekorten van de koepelorganisatie. De vraag ligt voor de hand: is er een relatie met de haast waarmee nu plotsklaps (in elk geval) deze twee scholen moeten worden gesloten?

Er heerst duidelijk wantrouwen bij ouders. Sommigen spreken dat ook uit. Zij begrijpen niet wat hier gebeurt. Hebben ook geen zicht op de financiële achtergronden en overwegingen van de bestuursbeslissing.
Zou het niet dringend aanbeveling verdienen deze zaken transparant te maken en zo vertrouwen herstellen?

 

Andere vragen

Er zijn nog wel meer vragen te stellen. 

  • Hoe kan het dat, in vergelijking, een kleine openbare school in het nabij gelegen Den Horn (34 leerlingen nu) al jaren onder de norm opereert en toch blijft bestaan? Terwijl er binnen vijf kilometer nog een andere openbare school is, namelijk die in Oostwold. Is dat omdat er een verschillende opheffingsnorm zou gelden voor openbaar en bijzonder onderwijs, zoals wel wordt gesuggereerd? Wij hebben daar nooit van gehoord. 
  • Als het bestuur een echte fusie met de school in Zuidhorn heeft bedoeld waarom is er dan, in elk geval voorlopig, niet voorgesteld een dependance in Enumatil aan te houden? Om zo in elk geval ruimte te bieden het aantal leerlingen in deze plaats weer te laten groeien?
     
  • De opheffingsnorm voor basisscholen is afhankelijk van de burgerlijke gemeente waarin de school staat. Enumatil valt voor het grootste gedeelte onder de gemeente Leek en een ander stukje valt onder die van Zuidhorn[9]. De school staat om zo te zeggen op de grens van deze gemeenten.
    Nu is de opheffingsnorm van de gemeente Leek 79 en die van Zuidhorn 54![10] Het bizarre is dus dat de school die voldoende leerlingen heeft voor de burgerlijke gemeente Zuidhorn, met de school in deze plaats moet fuseren, lees door deze 'fusie' moet worden opgeheven! Een effectieve 'sterfhuisconstructie' dus.
    Echter hier zou toch een heel aannemelijk verhaal ten overstaan van de minister[11] kunnen worden gehouden waardoor zij, gezien ook haar eigen voornemen, wellicht in deze situatie het aantal leerlingen (nog) voldoende vindt om deze school in stand te houden.

Tenslotte

 

Het zou treurig zijn als dit voorgenomen besluit ten uitvoer zou worden gebracht. Een school die 150 jaar kinderen heeft onderwezen 'in de vreze des Heren' zou verdwijnen op ons initiatief! Onze voorouders zouden perplex staan als ze zien hoe wij met hun erfgoed omgaan.

 

Dit gebeuren vormt ook een signaal voor deze en andere scholenconglomeraties. Want als dit ongehinderd doorgaat is de vraag: welke is de volgende?

Daarom is het geboden om hier breed aandacht aan te schenken. Laten ouders en leden het er niet bij laten zitten en het niet maar gelaten aanvaarden. Er is waarschijnlijk veel meer mogelijk dat kans voor het gereformeerd onderwijs biedt in deze plaats.

Alle hens aan dek dus. Het kan nu nog.

 

Wellicht is het ook een goede zaak dat allen die op de een of andere manier een relatie met deze school (of scholen) hebben, hun duidelijke steun voor instandhouding ervan laten merken.

Adressen zijn:

 

Centraal bestuur GSGPO

Voorzitter S. Hoekstra, email: voorzitter@gsgpo.nl

 

Managementteam

- Algemeen directeur R. van den Berg: r.vandenberg@gsgpo.nl

- Onderwijskundig directeur H. Schipper, h.schipper@gsgpo.nl

- Secretaresse mw. G. de Roo-Bouma, g.deroo@gsgpo.nl  

 

School 't Klimop te Enumatil

klimop@gsgpo.nl

 

Medezeggenschapsraad 't Klimop
mr.klimop@gsgpo.nl

 

School de Regenboog te Aduard

regenboog@gsgpo.nl

 

 

(laatste update 16-12-11, 23.00 uur)



[1] Niet zichtbaar op deze figuur.

[2] De gemeente is gesticht op donderdag 25 april 1839. Het kerkgebouw is gebouwd in 1846 en op 7 maart 1847 in gebruik genomen.

[3] Het is prachtig, en wellicht ook beschamend, iets meer te citeren uit het gedenkboek:
"Ds. Brouwer heeft in de gemeente ontzettend veel werk gedaan. Naast het ,,gewone”

kerkewerk willen we hier met name noemen zijn ijveren voor een eigen school. Er was

wel een school: de openbare school waarop ook godsdienst werd gegeven, een openbare

school met de Bijbel dus. Maar dominee Brouwer, en met hem vele ouders, wilden

schoolonderwijs naar de leer van de Schrift, onderwijs in overeenstemming met de

doopbelofte. En zó kwam er in 1861 de Gereformeerde school, in stand gehouden door de stuivers, centen en halve centen van de kerkmensen, gedragen door hun liefde en gebed. Het was armoede, die eerste jaren.

Het eerste schoolgebouw bestaat nog. Het is nu het huidige Bolwerk aan de Schans te

Enumatil, nu in gebruik bij de kerk als vergaderlokaal.

De kinderen kwamen uit een wijde omtrek, tot uit Leek en Zuidhorn toe, totdat ook daar

eigen scholen werden gesticht.

Niet iedereen vond het nodig dat de kinderen gereformeerd onderwijs kregen. Er was

immers nog de Bijbel op de openbare school? Maar de kerkenraad stimuleerde het

Gereformeerd onderwijs sterk, zo zeer zelfs dat ouders, die hun kinderen niet naar de

Gereformeerde school stuurden, de kans liepen vanaf de kansel vermaand te worden.

[4] We gaan er nu aan voorbij dat het 'eigendom' van hun scholen de ouders in 2008 organisatorisch is ontnomen. Daar zou veel over te zeggen zijn, en is al veel gezegd, maar we laten dat hier nu rusten.

[5] Jaarboek GKv 2010.

[6] Vergelijk bv. de grote moeite en kosten om via evangelisatieactiviteiten weer vaste voet aan grond te krijgen in zulke gebieden als de Achterhoek waar een project als Lichtenvoorde wordt uitgevoerd.

[8] Vergelijk hoe onze voorvaderen het 'avontuur' van de school begonnen.

[9] Er schijnt ook nog een gedeelte bij de gemeente Grootegast te horen.

[10] Het is wat moeilijk om de precieze laatste getallen te krijgen. Soms hoor je ook 81 (of 80) voor Leek. Maar dat maakt ook niet zoveel uit.

[11] Minister M. van Bijsterveldt-Vliegenthart.