Secularisatie in cijfers 1
D.J. Bolt
16-04-16
Het hoeft geen betoog dat de secularisatie, verwereldlijking, in Nederland sterk is. Regelmatig hebben we signalen daarvan uit de samenleving gemeld. Zonder allerlei analyses en enquêtes te raadplegen is dat ook in het straatbeeld waar te nemen. Steeds meer kerkgebouwen worden afgestoten omdat het onderhoud door de slinkende kerkgemeenschap niet meer kan worden opgebracht. Ze krijgen dan ook, als ze gezichtsbepalend zijn voor dorp of stad, vaak een andere bestemming: van boekhandel tot moskee!
Maar naast deze uiterlijk waarneembare trend wordt er ook systematisch onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen op het gebied van religie en levensovertuiging. Een voorbeeld daarvan is het onderzoek dat door de omroepactiviteit KRO/NCRV Kruispunt is gedaan. Het toont pijnlijk duidelijk hoe ons volk in brede lagen afscheid van het christelijk geloof neemt en de kerk(en) vaarwel zegt.
We willen daar iets van laten zien en vervolgens de blik richten op de gereformeerde kerken vrijgemaakt. Zijn daar de secularisatie en haar gevolgen ook waarneembaar?
In een tweede artikel hopen we nader op belangrijke oorzaken in te gaan.
'God in Nederland'
Afgelopen maand werden door genoemde omroep de resultaten van het onderzoek 'God in Nederland' gepresenteerd. Het onderzoek vindt om de ongeveer 10 jaar plaats en geeft dus een goed beeld van de ontwikkelingen als, naar we aannemen, het tenminste voldoende representatief is ingericht. Voor dit onderzoek zijn 2100 Nederlanders ondervraagd.
We laten enkel veelzeggende tabellen zien.
Geloof in God of een hogere macht, per meetjaar (tabel 3.1)
1966 | 1979 | 1996 | 2006 | 2015 | |
theïsten | 47 | 33 | 24 | 24 | 14 |
ietsisten | 31 | 40 | 39 | 36 | 28 |
agnosten | 16 | 18 | 27 | 26 | 34 |
atheïsten | 6 | 9 | 10 | 14 | 24 |
- ‘theïsten’ geloven in een God die zich met ieder mens persoonlijk bezighoudt;
- ‘ietsisten’ geloven dat er iets is als een hogere macht die het leven beheerst;
- ‘agnosten’ weten niet of er een God of hogere macht bestaat;
- ‘atheïsten’ geloven niet in een God of hogere macht.
Ook al valt er best af te dingen op de nauwkeurigheid van de 'definities', de cijfers zijn onthutsend. In 50 jaar is het aantal mensen dat gelooft in een persoonlijke god (God) afgenomen tot nog geen derde! Terwijl tegelijk ook het aantal dat gelooft in 'iets hogers' zelfs (licht) is gedaald. Zelfs samen, theïsten en ietsisten vormen zij geen meerderheid meer in ons volk.
Het onderzoek splitst het nog verder uit naar de kerken/groepen. Ook dat levert belangwekkende gegevens.
Geloof in God of een hogere macht per groep (tabel 3.2, gedeeltelijk)
leden RKK | leden PKN | leden kleine protestantse. kerken | |
theïsten | 17 | 51 | 83 |
ietsisten | 46 | 34 | 11 |
agnosten | 30 | 14 | 5 |
atheïsten | 7 | 1 | 1 |
Ook hier zijn de getallen weer schokkend. In de roomse kerk (RKK) gelooft maar 17% van de leden in 'God of een hogere macht'. Maar ook in de protestantse kerk (PKN) is nog maar nét een meerderheid te vinden die dat gelooft! De predikanten als K. Hendrikse ("God bestaat niet") en E. van der Kaaij ("Jezus is geen historisch persoon") daar hebben kennelijk nogal wat aanhang!
Is het beter in 'de kleine protestantse kerken[1]'? Zeker. 83% gelooft daar nog in een persoonlijke God of hogere macht. Tegelijk is het wel weer triest dat ongeveer één op de vijf kerkleden dat kennelijk níet meer doet! Het kan haast niet anders betekenen dan dat ook daar de secularisatiegolf nog lang niet is uitgewoed. Alle reden om intensief intern 'mission' te gaan drijven dus.
De afkalving van christelijk geloof heeft natuurlijk ook zijn gevolgen voor het kerkbezoek. Overigens kan ook met evenveel recht het omgekeerde worden gesteld, namelijk dat afnemende kerkbezoek zijn gevolgen heeft voor verdwijnend geloof. Het een is onlosmakelijk aan het ander verbonden, zo blijkt altijd weer in de praktijk.
Kerkbezoek, per meetjaar (tabel 1.5)
1966 | 1979 | 1996 | 2006 | 2015 | |
Regelmatig | 50 | 31 | 21 | 16 | 12 |
Soms | 7 | 13 | 13 | 14 | 6 |
een hoogste enkele keer | 8 | 16 | 26 | 23 | 23 |
Nooit | 35 | 40 | 40 | 47 | 59 |
Uit de tabel blijkt dat het kerkbezoek dramatisch is afgenomen over heel de linie. Het regelmatig kerkbezoek is met meer dan een factor 4 verminderd. En het wordt in het geheel ook niet gecompenseerd door hen die heel af en toe een kerkgebouw van binnen zien.
We zijn als volk van Nederland vanuit christelijk oogpunt hard op weg om een vrijwel volledig seculier land te worden als we de bovenstaande cijfers mogen geloven. En dat heeft veel consequenties en invloed. Het gaat gereformeerde kerken niet voorbij. We willen dat laten zien aan ontwikkelingen in de GKv.
De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv)
Jaarlijks geven de GKv een Handboek uit met een schat aan administratieve gegevens. Het is altijd weer boeiend om het Jaaroverzicht te lezen dat veel informatie biedt over het wel en wee in deze kerken. Ook dit jaar werd het verzorgd door drs. J.H. Kuiper.
Statistiek
Ook biedt het Handboek statistische gegevens. Net als andere jaren vragen we ons af welke invloed de secularisatie heeft gehad op deze kerken zoals kan blijken uit numerieke informatie.
De belangrijkste cijfers over 01/10/14- 30/09/15 zijn:
Aantal leden
- Toegelaten | : 597 |
- Gedoopte kinderen | : 1.467 |
- Overleden | : 665 |
- Onttrokken | : 2.279 |
- Afgesneden | : 107 |
- Totaal | : 119.406 (maximaal in 2003: 126.949) |
- Vermindering | : 1.017 |
De vermindering van het totaal aantal leden neemt langzaam toe:
- 2012 : 843
- 2013 : 513
- 2014 : 890
- 2015 : 1.017
Bestemming
Waar gaan kerkleden naar toe als ze de GKv verlaten? Enkele zaken die daarin opvallen.
Ongeveer de helft(!) van hen die de kerken verlaten gaan niet naar een andere kerk of zijn 'met onbekende bestemming vertrokken'.
Van de onttrokkenen gaat in de orde van grootte van 10% naar de CGK en een vergelijkbaar, iet hoger percentage naar de PKN.
Het aantal leden dat overging naar 'Nieuwe Vrijmaking' (DGK en GKN) is:
- 2012 : 26
- 2013 : 28
- 2014 : 38
- 2015 : 59
In aantal stijgend dus, maar numeriek nog steeds haast verwaarloosbaar gering vergeleken met de andere uitstromen.
Ook de overgangen naar de RK zitten wat in de lift. Inmiddels worden die met dubbele cijfers aangegeven: 15 in 2015.
Gedoopte kinderen
Opvallend is de snelle terugloop van het aantal kinderen dat werd geboren/gedoopt:
- 2012 : 1820
- 2013 : 1628
- 2014 : 1604
- 2015 : 1467
In vier jaar tijds dus een vermindering van rond de 20%! In 1995 was het geboortepercentage nog 1,8% (aantal kinderen dat werd geboren op het totaal aantal leden). Dat is nu gedaald tot 1,3%. Het nadert langzaam het percentage van de Nederlandse bevolking als geheel: 1% (2014).
Gemeenten en predikanten
Het totaal aantal gemeenten is met 1 afgenomen tot 268, terwijl het aantal dienstdoende predikanten met 1 is gestegen tot 273. Het aantal vacante gemeenten nam af van 63 tot 60.
Als het aantal gemeenten redelijk gelijk blijft (in 2012 276 gemeenten) en er is een forse uitstroom dan moeten gemeenten in ledenaantal dus krimpen. Gemiddeld is die krimp over de laatste 4 jaar ongeveer 27 leden/gemeente. Plaatselijk zijn er grote verschillen. Zo zag het 'vrijgemaakte bolwerk' in het Noorden, de stad Groningen, zijn aantal preekplaatsen van 7 naar 4 gereduceerd!
Er is grote zorg over de krimp. Vaak kunnen kleinere gemeenten nauwelijks meer financieel rondkomen en de ambten vervullen.
Welke belangrijke factoren kunnen we herkennen die deze uitstroom veroorzaken?
De volgende keer hopen we daar enkele opmerkingen over te maken.
Wordt vervolgd
Noot
[1] We hebben niet kunnen vinden om welke kerken het precies omgaat. Ongetwijfeld gaat het om GKv, CGK en NGK. Daarnaast zullen ook de twee Gereformeerde Gemeente kerkverbanden zijn meegenomen en de HHK. Het zou interessant zijn om na te gaan in welke mate er verschillen zijn tussen deze kerken.