Het Heil is voorbij
F. Hoogland
13-05-17
Onder het opschrift Het Heil is voorbij verscheen van de hand van dr. Bart Jan Spruyt, historicus en publicist, een artikel in het RD van 6 mei 2017, waarvan we hier een gedeelte overnemen.
Wat is er heden ten dage meer over van het Reveil dan de Stichting Tot Heil des Volks? Met deze vraag begon ik vijf jaar geleden een artikel over de negentiende-eeuwse opwekkingsbeweging, waarvan ds. Jan de Liefde uit Amsterdam deel uitmaakte. In 1855 stichtte hij Tot Heil des Volks om de grote sociale en morele nood in zijn stad door evangelisatie en hulp te lenigen.
Die aanpak bleef “het Heil” lang kenmerken, met werk onder verslaafden, dak- en thuislozen en prostituees. Gedreven door een grote bewogenheid met zielen, heeft het Heil in Amsterdam en elders geëvangeliseerd, zijn geloof uit zijn werken getoond en een profetisch geluid laten horen.
Maar Spruyt zou zijn vraag nu niet meer zo willen formuleren. Want de band met het verleden is bezig doorgesneden te worden. Daar heeft een vrijgemaakte predikant alles mee te maken. Er werd in 2015
een nieuwe directeur benoemd, de vrijgemaakt gereformeerde dominee Gert Hutten. Dat leidde onmiddellijk tot reuring en tweespalt. Hutten presenteerde zichzelf als een man die gespecialiseerd is in leiderschap, trainingen in het bedrijfsleven geeft, zich wil inzetten voor de bestrijding van armoede en onrecht en overal “groei en mooie nieuwe ontwikkelingen” ziet. In het RD sprak hij van het Heil als van een bedrijf.
Het ging eigenlijk helemaal fout want de geest die hij ademde stond haaks op de stijl van het Heil. En dat had ingrijpende gevolgen.
De stichting verloor al snel tien mensen, onder wie enkele gezichtsbepalende oude getrouwen als Krijn de Jong en Hans Frinsel. Twee leden van de Raad van Toezicht trokken zich uit protest terug. Twee managers van belangrijke projecten (het Scharlaken Koord en Different) plus de complete redactie van het tijdschrift De Oogst namen afscheid. Ook oud-directeur Johan Frinsel heeft zich na de benoeming van Hutten uitdrukkelijk van het Heil gedistantieerd. Volgens hem bestaat het Heil niet meer.
Natuurlijk kwam er verzet tegen en onderzoek naar de ontwikkelingen. Maar zoals dat zo vaak gaat werden zaken 'opgelost' door personele wisselingen.
De leden van de Raad van Toezicht maakten langzaam maar zeker plaats voor andere personen. Voorzitter van die raad werd prof. Frank van der Duijn Schouten. Hij beloofde in een interview met het ND (januari 2016) een “stevig bezinningstraject”, een “zekere ruimte” voor de nieuwe directeur om zich waar te maken en zijn inzet om het Heil herkenbaar te houden voor de orthodox-evangelische en reformatorische achterban. Bovendien kondigde hij in het RD (januari 2016) aan dat er bij de stichting een “Raad van Advies” zou komen, waarin “de diverse kerkverbanden uit de achterban, ook de reformatorische, zo goed mogelijk vertegenwoordigd zijn.”
Over die Adviesraad is vervolgens niets meer vernomen.
Waar heeft dit toe geleid? Groot Nieuws Radio (april 2017) stelde daarover Hutten een vraag: Wat is er van de oude kernwoorden als evangelisatie, hulpverlening en profetisch geluid overgebleven? Hutten:
“Wij hebben een nieuwe missie. Onze nieuwe identiteit is: Zie Jezus, leef vrij.
In al onze projecten zijn wij bezig met vrijheid. We zeggen niet: Verkondig Jezus. Dat vinden we ook belangrijk. Maar ik geloof dat Jezus Zichzelf zichtbaar maakt, op heel onverwachte manieren, zelfs in een prostituee en een dakloze…”
Kort en goed komt deze nieuwe missie neer op een andere boodschap en een ander Evangelie. De aloude boodschap van zonde, bekering en verlossing maakt plaats voor een boodschap van bevrijding van lijden en onrecht. Verkondiging en evangelisatie, de bevrijding door het Woord, verdwijnen naar de achtergrond. Een prostituee die op de Heil 2.0-manier wordt bevrijd en tot geloof komt, dankt God aan het einde van de dag voor haar cliënten, aldus Hutten.
Dr. Spruit ziet een parallel met de koers van de Leger des Heils. Dat is zeer bewogen met mensen maar verhult de werkelijke verlossing. Dat past in het neo-evangelicale gedachtenklimaat. En daarom is zijn (voorlopige) conclusie
… dat het Heil niet meer bestaat. Het heeft zich eerst in personen van zijn wortels afgesneden en snijdt nu wel zeer nadrukkelijk de wortels met het eigen verleden door. De keus voor een nieuwe missie betekent een geheel andere koers, is vreemd aan de geest van het Reveil en van ds. Jan de Liefde, en komt daarmee neer op een breuk met het verleden. Het doet pijn dat te moeten constateren.
In dit verband is het toch wel zeer opmerkelijk en zelfs totaal onbegrijpelijk dat de vrijgemaakte Generale Synode 2017 van Meppel onlangs de 37 buitenlandse gasten een excursie naar Amsterdam heeft aangeboden om kennis te nemen van het werk van de Stichting Tot Heil des Volks. En dat ging dan ook nog onder het motto “om de buitenlandse gasten iets van onze kerkelijke situatie te laten zien” (letterlijk zo uitgesproken door de voorzitter van de synode in het synodejournaal).