Twee tradities, één geloof?
D.J. Bolt
20-09-25
We kregen een uitnodiging van het 'platform Rome Reformatie' voor het bijwonen van een symposium getiteld Twee tradities, één geloof, te Utrecht op 26 september a.s.. Nu kunnen we helaas door persoonlijke omstandigheden dit niet bijwonen. Maar we stelden ons wel op de hoogte waar het om ging en wie die sprekers waren. We waren nogal verrast!
Allereerst, wat is de 'missie' van het platform? Die wordt als volgt weergegeven:
'Het platform Rome Reformatie is opgericht in 2017 en is ontstaan uit een verlangen naar zichtbare eenheid tussen de kerk van Rome en de kerken van de Reformatie'
en
'… op basis van de Verklaring, verder te werken aan het doel van de eenwording van de kerk.'
Natuurlijk willen we nu ook weten wat die verklaring inhoudt. Op de platform website vonden we deze, ondertekend en wel, vergezeld van een verzoek aan de lezer zich te melden als 'te sympathiseren met de 'intentie ervan'.
We nemen het stuk in extenso over.
Verklaring
De breuk tussen Rome en Reformatie mag na ruim 500 jaar niet als vanzelfsprekend beschouwd worden. In het licht van de ene Heer, de ene doop en het ene geloof blijft gescheidenheid fundamenteel in strijd met het belijden van de kerk en prikkelt daarom tot zelfonderzoek. Wij geloven immers ‘de ene heilige katholieke apostolische kerk’.
Ruim 500 jaar gescheiden leven ligt inmiddels achter ons. Bij alle strijd en soms zelfs, beschamend genoeg, geweld, heeft de Heer van de kerk ook door deze gescheidenheid heen gewerkt. God is een weg gegaan door de Rooms Katholieke kerk, de kerk die teruggaat tot de tijd van de apostelen en die de afgelopen 500 jaar in de context van de moderne tijd het geloof der eeuwen heeft overgeleverd en geleefd. God is ook een weg gegaan door de kerken van de Reformatie die het apostolische getuigenis op een andere manier hebben voortgezet en vormgegeven en waarin belangrijke aspecten van het christelijk leven en geloof tot bloei zijn gekomen. Dat geldt ook voor de kerken die behoren tot de Baptistische traditie en, later, tot de Pinksterkerken. Hoezeer de gescheidenheid ingaat tegen de wil van de Heer en dus schuld is, toch kan, vanwege de barmhartigheid van God, misschien van een felix culpa, een kwaad waar God iets goeds uit heeft laten voortkomen, gesproken worden. Een felix culpa kan echter nooit een laatste woord zijn.
Wij realiseren ons dat de breuk tussen Rome en Reformatie niet zomaar als misverstand kan worden afgedaan en dat er verschillen aan ten grondslag lagen die met wezenlijke elementen van de expressie en vormgeving van het geloof te maken hadden. Deels bestaan die er nog, met name over kerk en ambt. Toch delen we het geloof in de drie-ene God en in Jezus Christus, de Zaligmaker en het ene Hoofd van de kerk. We delen de genade van de doop, wij geloven in de werkelijke aanwezigheid van Christus in eucharistie/avondmaal, wij geloven in de betekenis van het ambt als representatie van Christus en als teken van verbondenheid met het geloof van de ene kerk. Een breekpunt uit de tijd van de Reformatie, ‘de rechtvaardiging door het geloof’, is dat blijkens de gemeenschappelijke verklaring van de Lutherse Wereldfederatie en de Rooms Katholieke kerk over de rechtvaardigingsleer uit 1999 niet meer. Deze is later ook door de World Communion of Reformed Churches onderschreven. Daarmee is de vraag: is dat wat ons nu nog scheidt werkelijk kerk-scheidend?
Met onze verscheurde kerk leven we in het Westen en in Nederland in een post-christelijke tijd. De kerk is gemarginaliseerd en haar imago brokkelt af. Verworvenheden van gisteren worden de kerk uit handen geslagen en het voortbestaan van veel gemeenten en parochies is onzeker. Deze tijd kan er echter ook een van loutering zijn. Een tijd waarin een verscheurde kerk haar eenheid mag vinden in Christus. Een tijd waarin een verenigde kerk door de inspiratie van de Geest geroepen wordt om getuige van het evangelie te zijn.
Christus is verscheurd geraakt maar heeft in zijn liefde over zijn kinderen gewaakt. Brengt Hij ons nu weer - ook onder de druk van de tijd - bij elkaar? Kan het anders dan dat het Christus’ verlangen is dat nu Rome en Reformatie bij elkaar komen en dat zo zijn gebed ‘opdat zij allen één zijn’ (Joh. 17: 21) vervuld wordt? Velen zoeken en verlangen naar de ene apostolische en katholieke kerk, ook in zichtbare gestalte. Een verenigde kerk die lichaam van Christus en woonstede van de Geest is. Dat zal een kerk zijn waarin aan eenheid en veelkleurigheid recht wordt gedaan. Het zal een kerk zijn in het krachtveld van de heilige Geest, die de gaven geeft die de kerk in dit tijdsgewricht nodig heeft.
Wij geloven dat de schatten die God de kerk in de afgelopen 500 jaar heeft gegeven thuishoren in de kerk die verbonden is met de oorsprong, de kerk van de apostelen, waarvan Christus de hoeksteen is. Het is de kerk die in ons werelddeel vooral zichtbare gestalte heeft aangenomen in de kerk van Rome, maar die door de scheuringen in deze kerk niet meer de volle katholieke gestalte bezit. Dat laatste geldt evenzeer voor de kerken van de Reformatie. Het gaat ons niet om een ‘terug naar Rome’ maar om een bekering van ons allen tot Christus. Dat kan alleen in een weg van gebed, verootmoediging en nederigheid, in het besef dat eenheid een werk van de Geest is en geen menselijke constructie. In die weg zien we een kerk van ‘eenheid in verscheidenheid’ of ‘verzoende tegenstelling’ voor ons. Een verenigde kerk, waarbinnen veel ‘geleefd protestantisme’ een plaats krijgt.
In ons platform is de vraag opgekomen of dit zou kunnen in de vorm van een ‘protestantse ritus’ in de ene kerk? Of is dat een onbegaanbare weg en zullen andere modellen moeten worden overwogen? Hoe kan op de weg van vereniging erkenning van elkaar een plaats krijgen? Genoemd is erkenning van de legitieme betekenis van de paus als herder van de herders en van het sacrament van de eucharistie van de kant van protestantse kerken en erkenning van de legitieme betekenis van de ‘protestantse’ ambten en van het heilig avondmaal van de kant van Rome als stappen naar deze vereniging.
Hier kan makkelijk worden tegengeworpen dat de vraag naar eenheid niet het meest dringend is. Jongeren, zo wordt opgemerkt, zijn veel meer bezig met de groei van hun persoonlijk geloof, pioniers zoeken naar nieuwe gemeenschapsvormen en ‘gewone’ gemeentes en parochies hebben de handen vol om het hoofd boven water te houden. Wat levert vereniging voor hen op, zo is de vraag? Moet het daar wel om gaan? Heeft oecumene niet vaak de bijsmaak van leerstellige vaagheid en ‘water bij de wijn’?
Die vragen willen we niet achteloos wegwuiven. Wij geloven niet in een oecumene van de grootste gemene deler en evenmin in een oecumene als project van bovenaf. Een oecumene die de taal van het hart van de gelovigen van binnenuit niet verstaat en daarnaar niet luistert, is gedoemd vruchteloos te zijn.
Laten we echter allen bedenken dat we Christus niet voor onszelf hebben en dat we niet kunnen leven los van de grote familie van Christus. We kunnen het geloof niet voor onszelf hebben, los van het geloof van de ene kerk. Moeten we daarbij niet eerlijk vaststellen dat we met onze prioriteiten, zorgen en vragen, vaak bevangen zijn in een burgerlijke status quo? Dat we ten onrechte denken onze vitaliteit beter te kunnen behouden in gescheidenheid? Zo onthouden we ons echter de diepe vreugde van de ene kerk van de ene Heer. Zo blijven we in de historie en luisteren liever naar de historische wetten dan gehoorzaam te zijn aan de wetten van de Geest. De Heer zal wel zoveel geduld met ons hebben, dat er ook dan van echt kerkelijk leven sprake is. Maar waarom ons niet openstellen voor het woord van Christus: ‘het zal worden één Herder en één kudde’?
Bram van de Beek
Koert van Bekkum
Eddy Van der Borght
Eric Bouter
Gijsbert van den Brink
Ad de Bruijne
Hans Burger
Wim Dekker
Kees van Ekris
Arnold Huijgen
Anne Westerduin de Jong
Gerard de Korte
Samuel Lee
Almatine Leene
Stefan Mangnus
Marcel Poorthuis
Marcel Sarot
Karim Schelkens
Diederik Wienen
Fokke Wouda
Arjan Plaisier
Voorop!
We verbaasden ons toen we dit lazen en de ondertekeningen zagen. Onder de ondertekenaars zien we verschillende hoogleraren van de Nederlandse Gereformeerde Theologische Universiteit in Utrecht (vroeger Kampen): Van Bekkum, De Bruijne, Burger alsmede (de eerste) domina in de GKv, Leene (NGK Hattem-Noord)! En ook de christelijke gereformeerde professor Huijgen dogmatiek aan de Protestantse Theologische Universiteit in Utrecht. Maar deze hadden we al eerder geflitst (Flitsen 13):
'Vanuit het perspectief van het platform Rome-Reformatie zou ik het heel mooi vinden als Leo XIV stappen zet naar een meer zichtbare oecumene. Een vorm waarbij protestanten met hun eigen liturgie een plek hebben in de wereldkerk, onder het gezag van de bisschop van Rome. Dat hoop ik. Ik zeg meteen de apostel na: de hoop die gezien wordt, is geen hoop.’
Kennelijk is Utrecht een 'broeinest' geworden voor Rooms-Protestantse oecumene. En zo wordt daar ook het genoemde symposium gehouden in de, jawel, Lutherse kerk en met als sprekers:
Opnieuw een bevestiging van het oude gezegde als kerken van de koers veranderen: Theologen gingen voorop. En ja, ze worden gevolgd, tot op het grondvlak. In de PKN-gemeente van Earnewâld (Fr.) bijvoorbeeld doet een roomse pastor twee dagen in de week dienst (zie Flitsen 13). Nog een voorbeeldje uit de Gereformeerde Kerkbode Groningen, Fryslân, Drenthe (17-05-25), zie Flitsen 14:
'… waar het om draait als lichaam van Christus: de voeten wassen van de minderbedeelden, van de achtergestelden'. 'Dit is hoe Zijn kerk behoort te zijn'. Dat is wat christenen verbindt. Christenen van de Rooms-Katholieke Kerk, met alle stromingen en opvattingen. Christenen van de oudkatholieke kerk, met haar opvattingen over uitverkiezing en de positie van de paus. Christenen van de gereformeerde kerkhervormers, met hun opvattingen over de vervloekte paapse mis. Christenen die verbonden zijn in leer en leven. We geloven immers sinds de apostelen in de heilige, algemene (of katholieke), christelijke kerk, de gemeenschap der heiligen. Daar heeft Jorge Mario Bergoglio een gezicht aan gegeven, in de twaalf jaar dat hij als paus Franciscus 'onze lieve Heer' vertegenwoordigde. Misschien is dat de waarde van de overleden paus.'
In de diepingrijpende revolutie in de gereformeerde wereld gekenmerkt door een overgang naar een vaag religieus oecumenistisch vermengd rooms/protestants geloof speelt ook het Nederlands Dagblad (ND) in niet te onderschatten rol. Je kunt geen editie openslaan of er is veel aandacht voor Rome en rooms leven. Degenen die denken dat het ND nog wel 'protestants' is want de krant heeft toch een PKN hoofdredacteur, vergissen zich. Zie de kop van deze parallelle ND-versie …
Ware eenheid?
Maar is het toch niet fijn dat er toenadering wordt gezocht tussen christenen die al honderden jaren van elkaar gescheiden zijn? Samen de eenheid van Christus' kerk zoeken en beleven is toch iets waarom Hij heeft gebeden (Joh. 17)? En die kennelijk nu ook wordt gevonden. Moeten wij niet allemaal 'oecumenisch willen', zoals prof. K. Schilder het uitdrukte?
Ja, het is een zeer Schriftuurlijk gebod waaraan de kerk moet gehoorzamen. En maar al te vaak laks in is. Maar het gaat daarbij wel altijd om een zoeken naar eenheid in waarheid. Dan moet aan de orde komen waarom er reformaties nodig waren in 16de, 19ste en 20ste eeuw.
Het voert nu te ver om in dit kader diepgaand aandacht te geven aan de inhoud van bovenstaande Verklaring. Hopelijk komt die gelegenheid nog. Voor nu een paar punten eruit.
Expressie en vormgeving
De verklaring stelt verhullend dat er aan de breuk tussen Rome en Reformatie
'verschillen ten grondslag lagen die met wezenlijke elementen van de expressie en vormgeving van het geloof te maken hadden. Deels bestaan die er nog, met name over kerk en ambt.'
Echter het gaat maar niet om 'expressie en vormgeving' maar om gehoorzaamheid aan de Schrift. We zijn het niet eens met Rome over zeer wezenlijke zaken. Voor gereformeerden is uitsluitend de Schrift gezaghebbend, voor Rome de Bijbel én de kerkelijke traditie. Als de paus ex cathedra spreekt is hij 'onfeilbaar'. Gereformeerde gruwen bij die gedachte. Het Woord en dat alléén, sola Scriptura, is fundament en richtsnoer voor christelijk leven.
Terug naar Rome
De verklaring stelt:
'Het gaat ons niet om een ‘terug naar Rome’ maar om een bekering van ons allen tot Christus. Dat kan alleen in een weg van gebed, verootmoediging en nederigheid, in het besef dat eenheid een werk van de Geest is en geen menselijke constructie.
In die weg zien we een kerk van ‘eenheid in verscheidenheid’ of ‘verzoende tegenstelling’ voor ons. Een verenigde kerk, waarbinnen veel ‘geleefd protestantisme’ een plaats krijgt.'
Het klinkt goed op het eerste gezicht. Bekering?, onderwerping van Christus?, zeker!
Maar, we zoeken toch geen spijkers op laag water als we in de laatste twee zinnen terugkeer naar Rome ontwaren? Het kan toch moeilijk anders worden gelezen als: Een verenigde (Rooms-)katholieke kerk, waarbinnen dan ook PKN, Baptisten, Evangelischen en Gereformeerden een plekje kunnen krijgen met hun eigen 'expressie en vormgeving'? Zo heeft ondertekenaar prof. Huijgen het immers ook al voorgesteld:
'Vanuit het perspectief van het platform Rome-Reformatie zou ik het heel mooi vinden als Leo XIV stappen zet naar een meer zichtbare oecumene. Een vorm waarbij protestanten met hun eigen liturgie een plek hebben in de wereldkerk, onder het gezag van de bisschop van Rome. Dat hoop ik…'
Gewoon even eerlijk zijn: dat is het doel, ook in de Verklaring! Maar voordat wij daarin mee kunnen gaan moeten er heel wat roomse ketterijen worden weggedaan wat ons betreft.
Paus
De verklaring probeert alvast een weggetje te wijzen om roomse kernpunten aanvaard te krijgen. Het stuk noemt
'… erkenning van de legitieme betekenis van de paus als herder van de herders en van het sacrament van de eucharistie van de kant van protestantse kerken en erkenning van de legitieme betekenis van de ‘protestantse’ ambten en van het heilig avondmaal van de kant van Rome als stappen naar deze vereniging.'
De paus en de eucharistie zijn voor de roomse kerk onopgeefbaar. Denk alleen maar aan de massale en intense verheerlijking van de overleden en de nieuwe paus. Ook het leerstuk van de eucharistie dat in al zijn roomse glorie nog volop functioneert (zie het artikel Afgoderij in deze editie).
Vóór wat hóórt wat, zo lijkt het in deze verklaring: de protestanten mogen op hun plek(je) in de (roomse) wereldkerk hun liturgie (avondmaal en zo) meenemen. Maar…, 'onder het gezag van de bisschop van Rome', zoals Huijgen het belijdt.
Rechtvaardiging van het geloof
De Verklaring schrijft:
'Een breekpunt uit de tijd van de Reformatie, ‘de rechtvaardiging door het geloof’, is dat blijkens de gemeenschappelijke verklaring van de Lutherse Wereldfederatie en de Rooms Katholieke kerk over de rechtvaardigingsleer uit 1999 niet meer. Deze is later ook door de World Communion of Reformed Churches onderschreven.'
We citeren voor nu ds. L. Heres, destijds bestuurslid van vereniging Protestants Nederland. Hij stelde vast dat er in de verklaring van 1999 formuleringen zijn gevonden waarin consensus wordt uitgesproken tussen de positie van Rome en die van de Reformatie. Maar
'daarmee is de kloof niet gedicht. De veroordelingen van Trente ten aanzien van de voluit Bijbelse leer waarbij toerusting voor en medewerking met de rechtvaardiging worden ontkend, zijn door Rome niet weggenomen. De aandacht in de verklaring voor het sociaal-maatschappelijke aspect is op zijn plaats. Maar ons bezwaar is dat de kern van de Bijbelse rechtvaardiging – namelijk de rechtvaardigverklaring van de goddeloze door God op grond van de zoen- en kruisverdienste van Christus– erin onderbelicht blijft.'
Oproep
We verlangen intens naar eenheid van christenen die bij elkaar horen. Maar, zoals eerder aangegeven, het moet wel gaan om een eenheid in Christus en Zijn Woord. Op dat fundament kun je bouwen en is er (gezamenlijke) toekomst. Dat zien we in oecumenistisch streven als weergegeven in de Verklaring niet.
We zouden zou zo graag zien dat in de huidige turbulente tijden gereformeerde christenen elkaar zoeken én vinden. Niet maar 'over kerkmuren' heen het afstandelijk prettig met elkaar hebben maar daadwerkelijk gehoorzaam één worden in Christus. D.w.z. samen luisterend naar Zijn Woord, samen aanschuivend aan Zijn maaltijd, en, samenlevend in de eenheid van het ware geloof, elkaar in liefde tot een hand en voet zijn!
Een groot verlangen!