Ethiek

Synodeverslagen

Signalen



Aanmelden GRATIS nieuwsbrief

Naam:
E-mail:



printen

mailen

Synode-impressie 2 - Algemeen/2

 

D.J. Bolt
22-10-11

 

Koers

 

Belangrijker dan allerlei technische middelen en faciliteiten zoals die hiervoor werden besproken is natuurlijk de vraag hoe het werk van deze synode geestelijk kan worden gekarakteriseerd. Want een synode kan bijvoorbeeld ook in een boerenschuur worden gehouden en voortreffelijk besluiten nemen zonder over beamer en internet te beschikken.

Verontrusten in de kerken hebben gehoopt dat er signalen zouden kunnen worden waargenomen die aangaven dat de koers van de kerken werd bijgesteld, kort gezegd: dat er iets te merken zou zijn van een ombuiging naar een orthodox-gereformeerde richting. Van onverbondenheid naar broederlijke eendracht en gereformeerde belijndheid. Een synode waar stappen zouden worden gezet die te waarderen zijn als terugkeer tot 'aloude paden'.

 

We hebben er weinig van gezien. Eigenlijk het tegendeel, hoe verdrietig het ook is dat te moeten zeggen. Van tevoren werd al gezegd dat deze synode geen grote beslissingen zou nemen. Deze meerdere vergadering heette een tussensynode te zijn. Mijn indruk is een andere. Zeker, er zijn in een aantal grote zaken nog geen beslissingen genomen. Theoretisch kan men op een heel aantal punten bij wijze van spreken nog een haakse bocht nemen. Maar degenen die daarop rekenen zijn m.i. kerkelijk naïef. Zoals we dat misschien al te lang zijn.

Deze synode heeft de ingezette kerkkoers op geen enkele wijze gecorrigeerd. Tenminste ik heb daarvan nauwelijks iets kunnen waarnemen. Vrijwel alle voorstellen vanuit 'orthodoxe hoek' werden verworpen. Mijn conclusie is dat de koers van de kerken is gehandhaafd, bevestigd en dat nieuwe stappen zijn gezet of voorbereid.

 

De synode kan naar mijn overtuiging beter worden gekarakteriseerd als een voorbereidingssynode voor een nieuw neo-gereformeerd kerkelijk samenleven. Daarvan zijn in elk geval kenmerken: een lossere band aan de belijdenis gepaard aan een grote tolerantie t.a.v. afwijkingen van de leer, een hoge mate van kerkelijke onverbondenheid, vrouwen in alle ambten, een lossere ethische moraal in veel zaken, en betrokkenheid als partner in het algemene oecumenisme. Naar mijn verwachting zal dit op de synode van 2014 definitief zijn beslag krijgen en de kerken voor hen die hechten aan het (orthodoxe) karakter definitief onherkenbaar veranderen.

Laat me er een paar punten uit pakken zonder er op dit moment al te diep op in te gaan.

 

Onverbondenheid

 

Meerdere malen is op de synode hardop gesignaleerd dat zij wel allerlei besluiten kan nemen maar dat de kerken toch hun eigen gang gaan. Of het nu gaat om liederen, formulieren of handhaven van besluiten uit het verleden, toegang tot het Avondmaal, veel kerken in m.n. wat het 'Wilde Westen' wordt genoemd, hebben er geen boodschap aan[1]. Overigens is de situatie in het 'hoge Noorden' hier en daar ook niet anders[2]. Soms bespeurde ik onzekerheid bij de synode zelf: móeten we wel bindende besluiten nemen als we toch al weten dat kerken ze aan hun laars lappen, en we ook al weten dat we ze toch niet kunnen (en zullen) handhaven. Een sterk staaltje daarvan is het denken van prof. De Bruijne, zoals blijkt uit zijn advies t.a.v. de NGK studiecommissie homoseksualiteit en ambt[3].
Het was navrant dat de synode uren en dagen besteedde aan tientallen amendementen op de formulieren terwijl tegelijk kerken en predikanten zelf naar believen teksten in elkaar knutselen, versies van de Tien Geboden bij elkaar frutten en liturgische formules ad libitum aanpassen[4]. Onverbondenheid, of met een duur woord, independentisme.

En was het niet juist 'independentisme' dat we destijds de 'buitenverband' kerken verweten?

Het vormt te meer een bewijs dat NGK en GKv naar elkaar toegroeien waarbij de groei vooral van laatstgenoemde komt.

 

Vrouwen in de ambten

 

Van alle kanten zijn er signalen dat dit onafwendbaar op ons toekomt. Ik denk aan de oekaze van de TUK hoogleraar dr. G. Harinck dat "het gisteren al had gemoeten". Zijn uitspraak is nooit herroepen, noch bestraft. De verhalen tijdens de conferentie 'M/V in de kerk', dit voorjaar gehouden, zijn meer ondermijnend voor het millennia-oude standpunt van de kerken dan versterking van argumenten daar vóór. Ook dáár werkte een (andere) hoogleraar van onze kerken aan mee[5].

Binnen erediensten wordt behoedzaam en bij voorkeur zonder discussie de rol van vrouwen uitgebreid: in Schriftlezing, minipreekjes, toneelstukjes en toespraakjes. In zgn. missionaire gemeenten is het 'bestuur' gemengd. Catechisaties, pastoraal en diaconaal werk wordt steeds meer door vrouwen 'overgenomen'. De urgentie daarvan groeit door de afname van beschikbaarheid van mannen voor de ambten. Ook de geringe in- en uitstroom van nieuwe predikanten aan universiteit in Kampen is hier een factor van betekenis.

 

Het veelal eensgezinde standpunt dat de openstelling van de ambten in de NGK een blokkade vormt voor hereniging, was op de synode aan slijtage onderhevig. De deputaten DKE hadden het punt ook niet besproken met de NGK zoals wel hun opdracht was, maar "het had geen prioriteit gehad". Maar hoe zou dat ook moeten als onze kerken met haar synode niet meer een duidelijk geluid laten horen en richting wijzen inzake de vrouw in de ambten?

Mijn sterke impressie is dat het niet meer zozeer de vraag is óf ambten zullen worden opengesteld maar langs welke weg en wanneer. Er werd uren gesproken over allerlei formuleringen van besluitteksten en nieuwe opdrachten in dit kader, zonder dat de zaak waar het wezenlijk omgaat inhoudelijk grondig aan de orde kwam. De indruk is dat het meer gaat om de vraag hoe diegenen die nu (nog) hun lidmaatschap van de GKv er mee verbinden 'binnenboord' kunnen worden gehouden.

 

Eenheid met Nederlands Gereformeerden

 

Een soortgelijke waarneming kan mutatis mutandis worden gedaan als het gaat om eenheid met de NGK. Er is overeenstemming bereikt over belangrijke hermeneutische principes, over doop en avondmaal, over Heilige Geest en kerk, zo juicht men. Nu kunnen de resterende punten ook worden aangepakt, zo is de bedoeling. De euforie onder de deputaten, en dat geldt ook voor een belangrijk deel van de synode, is groot over deze zaak zodat onderbouwde tegengeluiden verdrinken in de blijdschap om de 'voortgang'.
Ook buiten de synode roepen vooraanstaanden in beide kerkengroepen om vereniging binnen enkele jaren. 2017 zou een mooi jaar kunnen zijn, 500 jaar na de grote Reformatie, zo is geopperd. Of 2016, 50 jaar na de beruchte Open Brief! Met onverholen trots wordt uitbreiding van plaatselijke samenwerking/eenheidsgemeenten gerapporteerd. Dáár zijn vrouwen in de ambten bij de NGK veelal geen echt probleem meer.

Op steeds meer vlakken ontstaat een landelijke hechte samenwerking, b.v. in het pastorale en diaconale werk. Maar ook in bizarre zaken als een NGK studiecommissie die de vraag moet beantwoorden of homoseksuelen met een relatie ambtsdrager kunnen worden! De synode wilde in meerderheid zijn vingers er nog niet aan branden maar besloot dat vrijgemaakte 'particulieren' daaraan maar mee moeten doen. En zo is  onder anderen ook onze hoogleraar ethiek, prof. De Bruijne erbij betrokken[6].

Ook hier lijkt de strijd verloren. Er valt niet aan de indruk te ontkomen dat de schermutselingen op synode achterhoedegevechten waren en dat het een kwestie van tijd waarop eenheid met de NGK ook landelijk op de een of andere wijze gestalte zal krijgen[7]

 

De theologische universiteit

 

Reeds langer bestaat het gevoel dat het niet goed gaat met onze universiteit. Die indruk is op de synode alleen maar versterkt. Ja, er werden goede woorden gesproken aan het adres van de medewerkers. Hard wordt er gewerkt. Maar de 'output' waar het toch uiteindelijke omgaat, namelijk nieuwe predikanten voor de kerken is uiterst miserabel. Een synodelid kwam op gemiddeld van zegge en schrijve op ongeveer twee nieuwe predikanten per jaar: één via het reguliere onderwijstraject en één als zgn. zijinstromer. Het is bij lange na niet voldoende om de komende jaren de groeiende grijze uitstroom op te vangen.

De brandende vraag is natuurlijk: waarom komen onze getalenteerde jonge mensen niet naar Kampen toe? Het is toch een geweldig dienaar van het goddelijke Woord te mogen zijn? Wekelijks het Woord van zonde en genade te mogen brengen? Gods oordeel aan te zeggen maar ook zijn genade te mogen verkondigen? Spreekt dat niet meer aan in onze kerken?

 

Men zoekt de oplossing van het probleem, zo bleek in lange besprekingen, vooral in het aantrekkelijker maken van de universiteit. Kernwoorden waren professionalisering en internationalisering. Er moet aan beeldvorming worden gedaan zodat potentiële studenten worden aangetrokken. Misschien moet een andere vestigingsplaats worden gekozen. Kampen is na het verdwijnen diverse belangrijke instituten als o.a. de theologische universiteit van de PKN in Kampen minder interessant geworden als academiestad. Zelfs het bestaan van het instituut op de langere termijn wordt openlijk im Frage gestelt. De kosten blijven alsmaar stijgen zodat samenwerking is geboden. Maar hoe dan? De synode was er nog niet uit.

 

De indruk is dat er grote nood is om het instituut overeind te houden en om het te laten voldoen aan tenminste zijn eerste taak: predikanten voor onze kerken afleveren. De primaire oplossing wordt gezocht in financiële injecties met het geld dat de overheid aan subsidies heeft toegekend (1,1 miljoen euro). Een groot deel daarvan gaat echter in een noodfonds dat een mogelijke crisis kan overbruggen als de overheid minder scheutig gaat worden. Een kleiner deel moet de beoogde professionalisering en internationalisering bedruipen. Een commissie uit de synode is nu bezig hiervoor plannen te maken. Volgend jaar spreekt de synode er weer over en neemt besluiten, zo is de bedoeling.

 

Toch blijft het gevoel over dat de kern van het probleem: de verhouding van de kerken/kerkleden en zijn School niet wezenlijk werd besproken en geraakt. Het gaat wel heel driftig over allerlei organisatorische zaken, en ook dat is nodig, maar een principiële bespreking over 'waar we staan als kerken en TU' ontbrak.

Orthodoxe gereformeerden zijn de warme band met de universiteit kwijtgeraakt door allerlei Schriftkritiek die tot op deze synode werd gehandhaafd. Ligt daar niet ten diepste het probleem? Niet financiële tekorten of een saaie vestigingsplaats of gebrek aan capaciteit bedreigt het instituut maar de binding aan het Woord en de gereformeerde confessie. Het is in dit kader een teken aan de wand dat de Zuid-Afrikaanse kerken hun studenten adviseren niet meer in Kampen te gaan studeren[8].

 

Er is genoeg geld. "Het geld klotst tegen de plinten", zei br. Post van F&B. Maar de warme eenheid in geloof en beleving ontbreekt hoe langer hoe meer. Dat geeft vervreemding en maakt schraalhans kok in deze gereformeerde keuken. Zo taant de liefde tot de kerkelijke opleiding. Hoevelen in onze kerken zouden het geen ramp vinden als 'Kampen' zou opgaan in een ander instituut? Een bijwagen worden van de VU of Leuven bijvoorbeeld? Hoe nare gevoel bekruipt je dat dit wel eens de volgende gereformeerde organisatie zou kunnen zijn die we op termijn kwijtraken.

 

Oecumenisme

 

Een van de zaken die veel stof heeft doen opwaaien in de kerken is de deelname aan de zgn. Nationale Synode. De betrokkenheid bij dit oecumenistische evenement dat samenwerking en eenheid van gereformeerden, protestanten, evangelischen en vrijzinnigen suggereerde, ontmoette zware kritiek. De presentatie van een Credo betekende een wezenlijke reductie van het gereformeerd belijden, zo werd aangetoond[9].

Maar de synode stemde in met de koers die de deputaten kerkelijke eenheid hadden ingezet en wees alle bezwaren af. De deputaten kregen opdracht om nieuwe ontwikkelingen op dit gebied te volgen.
Ook werden er stappen gezet richting Raad van Kerken. Weliswaar voorzichtig, er wordt alleen nog gesproken van een "associatie", maar de eerste stap is gezet. Terwijl deze club in veel zaken haaks op het evangelie van Jezus Christus spreekt en handelt. Volg zijn publicaties maar in de lokale bladen als b.v. het Amersfoortse Stadsblad.

Deze breuk met ons gereformeerde verleden vond nauwelijks weerstand op de synode, op enkele leden na. Het oecumenistische klimaat buiten de kerken, zodat b.v. in het Nederlands Dagblad manifest is, bleek ook de harten van veel synodeleden te beheersen. Het openbaarde een volstrekte kloof met waar we als kerken altijd voor hebben (durven) te staan: eenheid in waarheid. Maar op de synode heerste een kerkelijk pacifisme dat capituleert voor het hedendaagse oecumenistische eenheidstreven en -beleven.

Ten koste van de Waarheid.

 

Continuïteit

 

De algemene indruk van deze synode is dat het de weg vervolgde die in de negentiger jaren is ingezet. Een weg van afbraak en afval van de gereformeerde overtuiging en opvattingen. Bereikte op de synode van Zwolle-Zuid 'het tegenweer' af en toe nog resultaten, in Harderwijk werd de koers geconsolideerd en verder uitgezet naar een neo-gereformeerde kerkgemeenschap. Als God het niet verhoedt, krijgt dat z'n definitieve beslag op de volgende synode.

 

In de folder Werk in de kerk die alle kerkleden in de bus kregen, typeert de synodevoorzitter ds. P. Niemeijer het synodewerk zó:


"Een synode is niet meer dan een fase in een doorgaande ontwikkeling: een tussenstation, een schakeltje in een heel proces. Het leven in de kerk en samenleving staat immers niet stil. De Bijbel gebruikt metaforen als een zaad dat ontkiemt, een weg die moet wordt afgelegd, een lichaam dat groeit. Die voortgaande ontwikkeling is goed. iedereen is blij als hij ziet hoe gewassen uitlopen, mensen groeien, en een weg steeds verder wordt afgelegd. Dat geldt ook in de kerk. Een kerk die leeft, ontwikkelt zich en staat in een voortdurende uitwisseling met haar omgeving. We hebben geprobeerd besluiten te nemen die kerk stimuleren in hun verantwoordelijkheid."

 

Inderdaad gebruikt de Schrift die symboliek. Maar 'voortgaande ontwikkeling' en 'de weg die steeds verder wordt afgelegd' leidt niet automatisch tot een positief resultaat. Integendeel, de Bijbel waarschuwt om toe te zien hoe we verder ontwikkelen en bouwen[10], welke weg we samen bewandelen[11] en aan welke vruchten de boom is te kennen[12]. Het is opmerkelijk dat in deze korte typering van het synodewerk wel 'de uitwisseling met de omgeving' wordt genoemd, zeg maar de interactie met de cultuur, maar het fundament waarop al de activiteiten en besluiten van de synode zou moeten zijn gebouwd, de Schrift en de belijdenis, ongenoemd blijft. Zat dáár ook niet precies de grote zorg van de buitenlandse kerken?

 

Ondanks dappere en aanhoudende weerstand en waarschuwing van enkele synodeleden en ook een aantal buitenlandse afgevaardigden, ging de overgrote meerderheid van synode, en dus de kerken zelf, verder op het ingeslagen pad. Onweerstaanbaar lijkt het wel. Het is als een zwaar vliegwiel dat op gang is gebracht en dat door stimulerende impulsen zijn gang houdt en zich niet laat afremmen door tegenkrachten.

 

De Here erbarme zich over onze kerken.

 

 



[1] We hebben dat ook persoonlijk geconstateerd toen we een kerkdienst bijwoonden in Amsterdam-ZuidWest, zie Vesper in Amsterdam, rubriek Liturgie en Eredienst. Er is daar 'gewoon' een open avondmaal.

[2] In Assen-Peelo gebruikt de predikant L.E. Leeftink (lid van de synode van Harderwijk) de volgende nodigingsformule in de avondmaalsdiensten (begin oktober jl.):
"We willen het Heilig Avondmaal vieren om de dood van onze Heer te gedenken. De kerkenraad van de gereformeerde kerk van Assen-Peelo nodigt namens onze Heer Jezus Christus alle medegelovigen uit die
- geloven dat God hen door de doop in zijn verbond heeft opgenomen,
- die ook zelf belijdenis van hun geloof hebben afgelegd,
- die werkelijk hun vertrouwen alleen op Jezus Christus stellen en
- die in hun eigen gemeente ook tot het Heilige Avondmaal zijn toegelaten
om het Heilige Avondmaal met ons te mee te vieren hier voor aan tafel.
En als u vaker gast bent, wilt u zich dan de volgende keer even melden zodat wij u ook persoonlijk welkom kunnen heten."
M.i. is ds. P.L. Storm in iets te optimistisch toen hij concludeerde dat de synode van Harderwijk bevestigde dat instemming met de gereformeerde belijdenis als voorwaarde voor toelaten tot het Heilig Avondmaal blijft gehandhaafd. In elk geval is óf dit niet het geval, óf men - zelfs een synodeafgevaardigde en zijn kerkenraad - negeert deze. Zie www.gereformeerdekerkblijven.nl Kerkelijk leven Eerdere bijdragen Besluiten GS Harderwijk II.

[3] "Zoals de zaken onder ons formeel liggen, liggen ze niet feitelijk. Het is een kwestie van tijd voordat ook onder ons plaatselijke kerken tot een volstrekt ander beleid overgaan op dit punt dan de officiële lijn. Ik krijg daar nu al allerlei aanwijzingen voor. Van velen schuift het standpunt, ook onder onze voorgangers en zeker onder andere academici. Het zou niet de eerste keer zijn dat we eerst de boot afhouden en vervolgens alsnog een vergelijkbaar proces in moeten." Zie Synodeverslag week 23 - Kerk en Eenheid 6b/NGK, bijlage 3, rubriek Synodeverslagen.

[4] In de kerkdiensten die wij afgelopen zondag in Drachten bijwoonden werd de Wet van de Here niet voorgelezen, de geloofsbelijdenis niet gesproken of gezongen en vond er ook geen catechismisprediking meer plaats. Het liturgiebriefje staat inmiddels wel vol met liederen uit allerlei bundels als Opwekking, Psalmen voor Nu en Liedboek voor de Kerken. Met enige moeite valt er nog een (klassieke) psalm te ontdekken…

[5] Prof.dr. E.A. de Boer.

[6] Inmiddels heeft de Landelijke Vergadering van de NGK een klankbordgroep ingesteld waarin CGK- en GKv-leden, o.a. prof. A.L.Th. de Bruijne (hoogleraar ethiek), drs. J. Burger-Niemeijer (docent ethiek Gereformeerde Hogeschool) en drs. L. de Jong (GKv, vice-voorzitter Evangelische Alliantie), ds. S. van der Lugt (GKv Delft) en dr. W. Rose (docent TU Kampen) op persoonlijke titel participeren.

[7] "Zeker plaatselijk zijn ontwikkelingen niet meer te stuiten", aldus prof. De Bruijne. Zie Synodeverslag week 23 - Kerk en Eenheid 6b/NGK, bijlage 3, rubriek Synodeverslagen.

[8] "De Synode heeft aanbevolen, op grond van praktische en financiële redenen alsmede om de theologische standpunten van sommige docenten, om niet langer gebruik te maken van de Theologische Universiteit in Kampen, Nederland" (persverslag 36e synode van de Vrije Gereformeerde Kerken in Zuid-Afrika (VGKSA) Pretoria, 13-16 Juni 2011).

[9] O.a. door prof.dr. J. van Bruggen in het ND van 23-12-2009: "De woorden van het Credo voor de Nationale Synode, eind 2010, zijn ,,warm en het apostolisch geloof wordt dan wel niet bestreden, maar het ziet er in feite uit als een afbraakbelijdenis''.

[10] 1Kor.3:10.

[11] Mat.7:13

[12] O.a. Mat.7:17.