Afgoderij
D.J. Bolt
20-09-25
In de Heidelbergse Catechismus (HC) worden maar liefst drie 'zondagen', 28-30, gewijd aan het Heilige Avondmaal. De laatste daarvan gaat over 'het verschil tussen het avondmaal van de Heere en de pauselijke mis'.
Je kunt de vraag stellen of aandacht daarvoor nu nog zo nodig is. Is dat verschil niet uit lang vervlogen tijden en vandaag niet meer zo relevant? Er is toch een sterke toenadering waar te nemen tussen roomsen en protestanten? Bovendien, de bewoordingen van de catechismus liegen er niet om en stoten af: '… de mis is dus in de grond van de zaak niet anders dan een verloochening van het enige offer en lijden van Jezus Christus en een vervloekte afgoderij', zondag 30.
In onze vaarvakantie meerden we ook af in de Friese plaats Joure. Zoals gewoonlijk probeerden we monumentale kerkgebouwen te bezichtigen die meestal open zijn voor toeristen. In Joure was de deur van de roomse Heilige Mattheus kerk los. Een prachtig kerkgebouw! Bezoekers konden een kaarsje branden maar ook foldertjes meenemen. We vonden Wat is de Eucharistie en 'Wat vraagt God van jou?'. Het laatste documentje was uitgegeven in het kader van 'Roepingenzondag'. Want zo meldt het: 'Er is de Katholieke Kerk van het Noorden (Groningen, Friesland, Drenthe, Noordoostpolder) een blijvende behoefte aan priester, diakens, pastoraal werkers en kloosterlingen en aan mensen die kiezen voor een kerkelijk huwelijk'.
We hebben de pamfletten gelezen. Bijzonder interessant want daaruit viel te leren wat de roomse leer (ook) voor vandaag inhoudt. Daarom laten we het materiaal zien: eerst de brochure Eucharistie in zijn geheel, en dan het gebed uit roepingenfolder.
Eucharistie
Wat is de Eucharistie?
Wanneer vindt de transsubstantiatie plaats? Hoe is Jezus aanwezig in de Eucharistie? Antwoorden op enkele van de meest gestelde vragen over de aanwezigheid van Jezus Christus in de Eucharistie.
Inhoud
- Wat is de Eucharistie?
- Hoe en wanneer gebeurt de transsubstantiatie?
- Hoe is Jezus in de Eucharistie aanwezig?
- Hoe kan ik ervan overtuigd zijn dat God zelf onder de gedaanten van brood en wijn aanwezig is?
- Hoe geven we uitdrukking aan ons geloof in de aanwezigheid van Jezus in het Allerheiligst Sacrament?
- Wat is het Bezoek aan het Allerheiligst Sacrament?
1. Wat is de Eucharistie?
Toen Jezus voor zijn lijden en dood met zijn apostelen het joodse Pascha vierde, zei Hij tegen hen: "'Vurig heb Ik verlangd, eer Ik ga lijden, dit paasmaal met u te eten. Want Ik zeg u: Ik zal het niet meer eten totdat het zijn vervulling vindt in het Rijk Gods." Daarop nam Hij een beker, sprak een dankgebed uit en zei: "Neemt die beker en deelt hem samen. want Ik zeg u: Van dit moment af drink Ik niet meer van wat de wijnstok voortbrengt, totdat het Rijk Gods is gekomen." Daarop nam Hij het brood, sprak een dankgebed uit, brak het en gaf het hun met de woorden: "Dit is mijn Lichaam, dat voor u gegeven wordt; doet dit tot een gedachtenis aan Mij." Evenzo gaf Hij de beker, na de maaltijd, terwijl Hij sprak: "Deze beker is het Nieuwe Verbond in mijn Bloed, dat voor u wordt vergoten".' (Lc 22,15-20) Deze centrale waarheid van ons geloof wordt ons in verschillende Evangelies verteld: niet alleen door Lucas; maar ook door Mt 26,17-29; Mc 14,12-25; en door de heilige Paulus in 1 Kor 11,23-26. Telkens wanneer de priester tijdens de Heilige Mis de woorden van de Consecratie uitspreekt, vindt het wonder van de Eucharistie plaats: wat eerst brood en wijn was, is nu het Lichaam en Bloed van Christus. De uiterlijke verschijningsvormen van het brood en de wijn blijven bestaan, maar de substantie van brood en wijn is veranderd. Deze verandering heet de transsubstantiatie.
Zoals het Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk leert: 'Jezus Christus is op een unieke en onvergelijkbare manier aanwezig in de Eucharistie. Hij is aanwezig op een ware, echte en substantiële manier: met zijn Lichaam en Bloed, met zijn ziel en zijn Godheid. Christus is helemaal en volledig, God en mens, daarin aanwezig op sacramentele wijze, dat wil zeggen onder de eucharistische gedaanten [Uiterlijke verschijningsvormen] van brood en wijn'. (nr. 282)
Overweging van de woorden van de heilige Jozefmaria
'De Schepper loopt over van liefde voor zijn schepselen.· En, alsof alle bewijzen van zijn barmhartigheid nog niet genoeg waren, heeft onze Heer Jezus Christus de Eucharistie ingesteld, zodat we Hem altijd dicht bij ons kunnen hebben. En ook - voor zover we dat kunnen begrijpen - omdat Hij zo door zijn liefde wordt gedreven dat Hij, hoewel Hij niets nodig heeft, ons niet wil missen! (Christus komt langs, nr. 84)
'Uit liefde én om ons te leren liefhebben is Jezus op aarde gekomen en bij ons gebleven in de Eucharistie! (Christus komt langs, nr. 151)
2. Hoe en wanneer gebeurt de transsubstantiatie?
Door de transsubstantiatie, dat wil zeggen door de verandering van het brood en de wijn in zijn Lichaam en Bloed, maakt Christus zichzelf aanwezig in dit sacrament. De heilige Ambrosius zegt over deze verandering; 'Laten we er toch van overtuigd zijn dat dit niet is wat de natuur heeft bewerkstelligd, maar wat de zegening heeft geconsacreerd, en dat de kracht van de zegening sterker is dan de kracht van de natuur. Want door de zegening is de natuur zelf veranderd'. (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1375)
De transsubstantiatie vindt plaats wanneer de priester de woorden van de consecratie uitspreekt. 'De eucharistische tegenwoordigheid van Christus begint op het ogenblik van de consecratie en duurt zolang de eucharistische gedaanten blijven bestaan. Christus is geheel aanwezig onder elk van beide gedaanten en geheel in elk deel ervan, zodat door het breken van het brood Christus niet opgedeeld wordt.' (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1377)
Overweging van de woorden van de heilige Jozefmaria
'Wat wij niet kunnen, kan God wel. Jezus Christus, volmaakt God en volmaakt mens, laat geen symbool achter, maar een werkelijkheid. Hij blijft. Hij zal naar de Vader gaan, maar Hij zal ook onder de mensen blijven. Hij geeft ons geen cadeau dat de herinnering aan Hem wakker houdt, geen afbeelding waarvan de contouren na verloop van tijd verbleken, of een foto die al snel vervaagt en vergeelt en die geen betekenis heeft voor iemand die niet aanwezig was. Hij is onder de gedaanten van brood en wijn werkelijk aanwezig, met zijn Lichaam, zijn Bloed, zijn Zielen zijn Godheid.' (Christus komt langs, nr. 83)
3. Hoe is Jezus in de Eucharistie aanwezig?
Jezus Christus is werkelijk aanwezig in de Eucharistie. In het Allerheiligst Sacrament van de Eucharistie zijn het Lichaam en Bloed samen met de menselijke Ziel en de Godheid van onze Heer Jezus Christus, en dus de hele Christus, werkelijk, echt en substantieel aanwezig. Deze aanwezigheid wordt "echt" genoemd, niet als exclusieve aanwezigheid alsof de andere aanwezigheden niet "echt" zouden zijn, maar bij uitstek, omdat ze substantieel is en Christus, God en Mens, er volledig door aanwezig wordt gesteld.
De heilige Johannes vermeldt in zijn Evangelie nog meer woorden van Jezus: 'Ik ben het levende brood dat uit de hemel is neergedaald. Als iemand, van dit brood eet, zal hij leven in eeuwigheid. (…) Wie mijn vlees eet en mijn bloed drinkt, heeft eeuwig leven. (...) [Hij] blijft in Mij en Ik in hem'. (Joh 6,51-56)
'De wijze waarop Christus onder de eucharistische gedaanten aanwezig is, is uniek. Hierdoor wordt de Eucharistie boven alle Sacramenten uitgetild en wordt zij "als het ware de voltooiing van het geestelijk leven en het doel waarop alle sacramenten gericht zijn".' (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr.1374)·
Overweging van de woorden van de heilige Jozefmaria
'De liefde van de Drie-eenheid voor de mensen maakt dat alle genade voor de Kerk en voor de mensheid voortkomt uit de aanwezigheid van Christus in de Eucharistie. Dit is het offer waarover Maleachi profeteerde: Van de opkomst van de zon tot aan haar ondergang is mijn naam groot onder de volken; overal wordt aan mijn naam een wierookoffer gebracht en een reine offergave (Mal 1, 11). Het is het offer van Christus dat met de medewerking van de heilige Geest aan de Vader wordt aangeboden. Dit offer heeft een oneindige waarde en doet de verlossing voor eeuwig in ons voortduren; hiervoor waren de offers van de oude Wet niet toereikend! (Christus komt langs, nr. 86)
'Hij stelt zich open voor alles, laat alles toe, stelt zich bloot aan alles aan heiligschennissen aan godslasteringen, aan de kilte van de onverschilligheid van zovelen - om, al was het maar aan één enkele mens, de mogelijkheid te bieden het kloppen van een Hart te ontdekken dat in zijn gewonde borst is geopend! (Homilie Priestér in eeuwigheid, 13-4-1973)
4. Hoe kan ik ervan overtuigd zijn dat God zelf onder de gedaanten van brood en wijn aanwezig is?
'Dat in dit Sacrament het echte Lichaam en het echte bloed van Christus tegenwoordig zijn, "kan men niet te weten komeh met de zintuigen", zegt de heilige Thomas van Aquino, "maar alleen door het geloof dat steunt op het gezag van God". En daarom zegt de heilige Cyrillus in zijn commentaar op Lucas 22, 19: "Dit is mijn Lichaam dat voor u gegeven wordt: Vraag u niet af of dit wel waar is, maar neem liever gelovig de woorden van de Verlosser aan; want omdat Hij de waarheid is; liegt Hij niet".
Het is uitermate passend dat Christus op deze unieke wijze aanwezig wilde blijven voor zijn Kerk. Omdat Christus in zichtbare gestalte de zijnen zou verlaten, wilde Hij ons zijn sacramentele tegenwoordigheid geven; daar Hij zichzelf zou opofferen aan het kruis om ons te redden, wilde Hij ons de gedachtenis toevertrouwen van zijn Liefde, waarmee Hij ons heeft bemind "tot het uiterste toe" (Joh 13,1), tot het geven van zijn leven. In zijn Eucharistische aanwezigheid blijft Hij inderdaad op mysterievolle wijze onder ons als Degene die ons bemind heeft en zich voor ons heeft overgeleverd, en Hij blijft het onder de tekenen welke deze Liefde uitdrukken en meedelen: (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1380-1381 )
Overweging van de woorden van de heilige Jozefmaria
'Jezus in de Eucharistie is een garantie voor zijn aanwezigheid in onze ziel, voor zijn macht die de wereld in stand houdt, voor zijn heilsbeloften waardoor de mensenfamilie als het einde der tijden gekomen is geholpen wordt om voor altijd in het huis van de hemel te kunnen wonen, bij God de Vader, God de Zoon en God de heilige Geest: de allerheiligste Drie-eenheid, de Ene God. Heel ons geloof is erbij betrokken als we in Jezus geloven in zijn reële aanwezigheid onder de gedaanten van brood en wijn! (Christus komt langs, nr. 153)
'Heer, ik geloof vast. Ik dank U voor de gave van het geloof! Ik geloof in U! Ik geloof in dit wonder van liefde, in uw werkelijke aanwezigheid onder de eucharistische gedaanten na de consecratie op het altaar en in de tabernakels waar U bewaard wordt. Ik geloof méér dan wanneer ik U met mijn oren zou horen, méér dan wanneer ik U met mijn ogen zou zien en méér dan wanneer ik U met mijn handen zou aanraken.'
(geciteerd in de Brief van de prelaat van het Opus Dei over het Jaar van de Eucharistie, 6-10-2004)
5. Hoe wordt het geloof in de aanwezigheid van Jezus in het Allerheiligst Sacrament uitgedrukt?
In de misliturgie geven we uitdrukking aan ons geloof in de werkelijke tegenwoordigheid van Christus onder de gedaanten van brood en wijn, onder andere door te knielen of een diepe buiging te maken als teken dat we de Heer aanbidden.
'De katholieke Kerk kent deze eredienst van aanbidding toe aan het Sacrament van de Eucharistie, niet alleen gedurende de Mis, maar ook buiten deze viering. Met de grootst mogelijke zorg bewaart zij de geconsacreerde hosties, biedt zij ze de christengelovigen ter plechtige verering aan en draagt zij ze in processie rond.
Het tabernakel was eerst bedoeld om op waardige wijze de Eucharistie te bewaren opdat zij, buiten de Mis, gebracht zou kunnen worden naar de zieken en afwezigen. Door de verdieping van het geloof in de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in zijn Eucharistie heeft de Kerk de zin ontdekt van de stilzwijgende aanbidding van de Heer, aanwezig onder de eucharistische gedaanten. Daarom moet het tabernakel een bijzonder waardige plaats krijgen in het kerkgebouw; het moet zodanig gemaakt zijn dat het de waarheid van de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in het allerheiligst Sacrament onderstreept en zichtbaar maakt.' (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1378-1379)
Overweging van de woorden van de heilige Jozefmaria
'God heeft besloten in het tabernakel te blijven om ons te voeden, te sterken, ons te vergoddelijken en ons werk en onze inspanningen doeltreffend te maken.' (Christus komt langs, nr. '151)
Wat een haast heeft iedereen tegenwoordig in de omgang met God! (...) Jij moet geen haast hebben. Maak niet in plaats van een vrome kniebuiging, een kronkelende beweging met je lichaam. Dat zou een 'bespotting zijn. (...) Maak de kniebuiging rustig, met eerbied. Verzorg dit goed. En als je Jezus in het Sacrament aanbidt, zeg Hem dan met je hart: Adoro te devote, latens deitas. Ik aanbid U, mijn verborgen God.' (geciteerd in de Brief van de prelaat van het Opus Dei over het Jaar van de Eucharistie, 6-10-2004)
Hoe is het mogelijk dat dit eeuwige wonder van de werkelijke aanwezigheid van Christus in het tabernakel wordt veracht? Hij is voor ons gebleven om met Hem om te gaan, om Hem te aanbidden, zodat wij, als een belofte van toekomstige heerlijkheid, kunnen besluiten om in Zijn voetsporen te treden. (El fin sobrenatural de la Iglesia, 12; Het bovennatuurlijke doel van de Kerk, 12)
6. Wat is het Bezoek aan het Allerheiligst Sacrament?
'Omdat Christus zelf in het Sacrament van het altaar aanwezig is, moeten wij Hem met een eredienst van aanbidding eren. "Het bezoek aan het allerheiligst Sacrament is een bewijs van dankbaarheid, een teken van liefde en een plicht van aanbidding jegens Christus onze Heer" (Tweede Vaticaans Concilie, Mysterium fldei).' (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1418)
Overweging van de woorden van de heilige Jozefmaria
'Laat het bezoek aan het Allerheiligste niet achterwege. - Vertrouw Jezus, die in het tabernakel werkelijk tegenwoordig is, na je mondelinge gebeden de zorgen toe van de dag.- Je zult er licht en moed uit putten voor je christelijk leven! (De Weg, nr. 554).
Adoro te Devote
(heilige Thomas van Aquino)
U bid ik aan in overgave, godheid ongezien,
die waarachtig onder deze tek'nen schuilt;
u geeft zich mijn harte over heel en al,
immers u aanschouwend schiet het al tekort.
Zien, smaken en tasten falen hier bij u,
veilig brengt hier enkel 't horen tot geloof;
ik geloof in al wat Gods Zoon heeft gezegd:
niets is meer waarachtig dan der waarheid woord.
Aan het kruis ging enkel enkel uwe godheid schuil,
doch hier is uw mensheid evenzeer verhuld:
beide doch geloof ik, beide ik beleid,
en vraag, wat u vroeg de rouw'ge moordenaar.
Wonden, zoals Thomas, zie ik van u niet;
doch, als hij, beken ik u mijn Heer en God;
in U te geloven geef mij, altijd meer,
hoop op U te hebben, lief te hebben U.
O gedachtenisteken van des Heren dood!
Levend brood dat leven aan ons mensen schenkt,
slechts van u te leven geef aan mijnen geest,
en te proeven immer, wat uw zoetheid is.
Milde pelikaan, gij, Jezus, mijne Heer,
reinig mij, onreine, met uw eigen bloed,
waarvan toch één druppel zalig maken
kan heel de grote wereld uit haar zondigheid.
Jezus, die ik nu nog onder sluiers zie,
wanneer zal geschieden, waar ik zo naar dorst?
Dat ik, u ontwarend met onthuld gelaat,
zalig word door 't schouwen van uw heerlijkheid?
Gebed
Heer Jezus Christus,
in dit wonderbaar sacrament
hebt Gij ons de gedachtenis nagelaten
van uw lijden en sterven.
Wij bidden U:
Laat ons de heilige geheimen van uw Lichaam en Bloed
met zo grote eerbied vieren
dat wij de genade van uw verlossing
voortdurend in ons ervaren.
Gij die leeft en regeert met God de Vader
in de eenheid van de heilige Geest,
God, door de eeuwen der eeuwen. Amen.
Gebed om roepingen
God, onze Vader,
U hebt ons het vurige getuigenis
van de heilige Carlo Acutis gegeven.
De Eucharistie vormde het middelpunt van zijn leven
en was de kracht van zijn dagelijkse inzet
opdat ook anderen U boven alles zouden gaan liefhebben.
Laat mijn geloof groeien,
versterk mijn hoop
ontvlam in mij de liefde
naar het voorbeeld van de heilige Carlo
die in deze deugden gegroeid is
en nu bij U leeft.
Geef mij de genade
waarvoor ik U in het bijzonder bid:
roepingen onder de jongeren
in ons bisdom Groningen-Leeuwarden
tot het priesterschap,
het permanent diaconaat,
het religieuze leven
en het huwelijk.
Ik vertrouw op U, Vader
en op uw geliefde Zoon, Jezus,
op de heilige Maagd Maria, onze hemelse moeder,
en op de voorspraak van de heilige Carlo Acutis.
Amen.
Reflexies
De kern van roomse eucharistie is dus (nog steeds) dat brood en wijn echt in Christus lichaam en bloed worden veranderd, de 'transsubstantiatie'. Je ziet het niet aan het uiterlijk van de elementen maar het gebeurt toch zó echt dat brood en wijn met de hoogste eerbied moeten worden bejegend. In elk stukje brood en beetje wijn is Christus helemaal aanwezig. Daarom moet ervoor worden gebogen, geknield, aanbeden en 'Christus' in een processie eerbiedig rondgedragen. Extatisch klinkt het:
'Ik geloof méér dan wanneer ik U met mijn oren zou horen, méér dan wanneer ik U met mijn ogen zou zien en méér dan wanneer ik U met mijn handen zou aanraken.'
De eucharistie met zijn transsubstantiatieleer vormt de kern van het roomse geloof:
'De wijze waarop Christus onder de eucharistische gedaanten aanwezig is, is uniek. Hierdoor wordt de Eucharistie boven alle Sacramenten uitgetild en wordt zij "als het ware de voltooiing van het geestelijk leven en het doel waarop alle sacramenten gericht zijn".' (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr.1374)·
Ja het betekent zelfs
'… alle genade voor de Kerk en voor de mensheid voortkomt uit de aanwezigheid van Christus in de Eucharistie.'
Kortom, zonder eucharistie, bediend door de priester op het kerkelijk altaar, géén genade, géén vergeving van zonden.
Daarbij komt ook nog de relatie met heiligen. Uit het hierboven weergegeven gebed blijkt dat roomse gelovigen niet alléén vertrouwen op de drie-enige God maar ook op Maria ( je ziet op het plaatje naast een beeld van Jezus ook dat van Maria) en zelfs op een pas heilig verklaarde gelovige puber.
Hoe diep is de geloofskloof ook in de 21ste eeuw tussen rooms en gereformeerd! We citeren voor nu maar de Heidelberger, zondag 29.
Worden dan brood en wijn veranderd in het eigen lichaam en bloed van Christus?
Antwoord:
Nee, het is bij het avondmaal net als bij de doop.
Bij de doop wordt het water niet veranderd in het bloed van Christus en de doop is ook niet de afwassing van de zonden zelf, maar alleen een door God gegeven teken en waarborg ervan.
Zo wordt ook het brood bij het avondmaal niet veranderd in het eigen lichaam van Christus. Maar het brood wordt het lichaam van Christus genoemd, overeenkomstig de aard van de sacramenten en de manier waarop de Heilige Geest hierover spreekt.
Waarom noemt Christus dan het brood zijn lichaam, en de beker zijn bloed, of het nieuwe verbond in zijn bloed, en spreekt Paulus van een gemeenschap met het lichaam en het bloed van Christus?
Antwoord:
Christus zegt dat niet zonder dringende reden.
Want Hij wil ons daarmee leren, dat zijn gekruisigd lichaam en vergoten bloed de echte spijs en drank zijn, waardoor onze ziel tot het eeuwige leven gevoed wordt, evenals brood en wijn ons tijdelijk leven onderhouden.
Maar vooral wil Hij ons door deze zichtbare tekenen en panden ervan verzekeren:
ten eerste dat wij door de werking van de Heilige Geest even werkelijk deel krijgen aan zijn echte lichaam en bloed, als wij deze heilige tekenen met de lichamelijke mond tot zijn gedachtenis ontvangen;
ten tweede dat heel zijn lijden en gehoorzaamheid zo zeker ons deel zijn, alsof wij in eigen persoon voor onze zonden alles geleden en onze schuld aan God voldaan hadden.
Onze HC is dus nog springlevend actueel!
Voor nu nog een laatste opmerking.
Is het niet onbegrijpelijk dat gereformeerden uit CGK en NGK werken aan vereniging met deze RK, zie Twee tradities, één geloof in deze editie? Een platform bieden voor afgoderij en mensenverheerlijking?
NOTEN
1. Jozefmaria is Jose María Escribá Albás, (Barbastro, 9 januari 1902 - Rome, 26 juni 1975), een Spaanse katholieke priester die het Opus Dei heeft gesticht, een organisatie van leken en priesters gewijd aan het idee dat iedereen geroepen is tot heiligheid. Hij werd in 2002 heilig verklaard door Paus Johannes Paulus II, die meende dat Josemaría "gerekend moest worden tot de grote getuigen van het christendom." Zijn bekendste publicatie is De Weg, die in 43 talen is vertaald en waarvan er miljoenen exemplaren zijn verkocht, waaruit in bovenstaand verhaal ook wordt geciteerd.
2. Carlo Acutis was een Italiaanse tiener die in 2006 op 15 jarige leeftijd aan leukemie stierf. Hij werd door de nieuwe paus Leo IV in 2020 zaligverklaard. Een kind was namelijk genezen van een pancreasafwijking nadat zijn moeder een noveen - een reeks van gebeden gedurende negen opeenvolgende dagen tot God of een heilige - had gebeden waarin zij om de voorspraak van Acutis had gevraagd.