Printen

Charles Taylor, ds. Wim en onze kerken

 

R. Sollie-Sleijster

21-06-14

 

Over recente GKv-ontwikkelingen en hoe we het goede spoor kwijtraakten.

Een terugblik.

 

Dat het gedachtegoed van de Anglicaanse emeritus bisschop N.T. Wright binnen onze kerken veel invloed heeft uitgeoefend bleek o.a. uit het rapport MV en de laatste synodebesluiten daar over. (Zie artikel over N.T.Wright.)

Ook ds. W. van der Schee (predikant in Amsterdam en docent aan de TUK) laat via zijn website dsWim zien dat hij een warm aanhanger is van de ideeën van Tom Wright. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een lezing God dienen is ware vrijheid, die door hem gehouden is voor de Kamper studenten op 7 april 2010, de vooravond van de dies natalis van de VGSU. Zijn slotopmerking daar was:

 

“Wil je wat ik vanavond gezegd heb bijna allemaal nog eens welsprekender en completer verwoord nalezen, en daarbij nog veel meer dat de moeite waard is, bestel zijn (Tom Wright's) boek 'After You Believe. Why Christian Character Matters'. Gaaf studiemateriaal in de school van Jezus. Geeft je zin in dat andere feest.”

 

Verkeerde ideeën worden overgenomen en kritiekloos aanbevolen. Onvoorstelbaar!

Ook via AKZ+ zullen de ideeën van Wright in het najaar verder verspreid worden binnen onze kerken (zie cursusprogramma). Is er geen TU leiding die gevaren weet te onderkennen en oproept tot dieper gaande studie voordat er brokken zijn en worden gemaakt? Hoe betrouwbaar en bekwaam was en is die huidige leiding?

'Geloof nooit een dominee, denk zelf', zet ds Wim boven zijn Webhome. Mijn variatie daarop is: 'Geloof ook nooit een bisschop, denk zelf!'

 

Naast deze lezing voor onze Kamper studenten trof ik op de website van ds. Wim een artikel aan over de rooms katholieke Canadese filosoof Charles Taylor.

Dit artikel van ds. Wim over Taylors boek A Secular Age (2007 Harvard University Press) is ook gepubliceerd in Wapenveld, jaargang 60 (2010) 1,4-11 (februari 2010). Dit geeft ons opnieuw inzicht in de achtergronden van waaruit de TUK ideeën mede zijn ontsproten.

 

Wie is Charles Taylor?

 

Geboren 5 november 1931 in Montreal, Quebec, Canada, is hij via Oxford (geschiedenis) en Rhodes (Balliol College, filosofie, politiek en economie) weer terechtgekomen in Oxford.  Lange tijd, zowel voor als na Oxford, heeft hij politieke wetenschappen en filosofie gegeven in Montreal, waar hij nu als emeritus woont. Hem zijn veel prijzen toegekend en hij heeft veel gepubliceerd.

 

Taylors standpunten

 

Zijn filosofische achtergrond ontdekken we bij Hegel, Wittgenstein, Heidegger en Merleau-Ponty. Hij verwerpt naturalisme en formele epistemologie en maakt deel uit van de invloedrijke intellectuele traditie van het Canadese Idealisme.

Taylor maakt zich sterk voor een hermeneutiek, waarin het begrijpen en volgen van regels sterk gebonden is aan de maatschappij, de context, waarbinnen men leeft. We leven onze regels, of zoals Wittgenstein (atheïst) het zei: 'Een regel gehoorzamen is een praktijk'. De interpretatie van regels binnen de praktijken die in onze lichamen in de vorm van gewoonten, voorkeuren en neigingen, aanwezig zijn. Dit impliceert een afwijzen van een op rationele wijze aannemen en opvolgen van regels.

Binnen de context van een samenleving of groep handelen we niet als uitgesproken individuen, maar we worden beïnvloed door onze omgeving. Ook daar moeten we oog voor hebben.

 

Het latere werk van Taylor richt zich op de filosofie van religie. Hier is het belangrijkste boek A Secular Age, waarin hij zich verzet tegen de seculariteitstheorie (van o.a. Max Weber) dat naarmate de 'moderniteit' zich verder ontwikkelt religie aan invloed zal afnemen. Hij stelt dat religie niet verdwijnt, maar zich in meer onderscheiden vormen zal laten zien.

 

A Secular Age (Een seculier tijdperk)

 

We geven een korte samenvatting van de meest opvallende gedachten die Taylor in dit boek naar voren brengt.

 

Ons verleden

 

Taylor vindt het te simpel om te zeggen dat we de laatste eeuwen minder gelovig, meer seculier, zijn geworden onder invloed van de Verlichting. In zijn vorige boek, Sources of the Self: The Making of Modern Identity, heeft Taylor zich gericht op de ontwikkelingen van het 'moderne' individu in het Westen. A Secular Age is op dit boek een aanvulling en richt zich op de ontwikkelingen die tot de 'moderne' sociale structuren hebben geleid.

Taylor 'vertelt het verhaal' van de secularisatie in het moderne Westen en wat dat betekent voor religie. Tegen de achtergrond van een geloof in God van iedereen (Middeleeuwen) en een nauwelijks aanwezig Godsgeloof in de huidige tijd, ziet hij de Reformbeweging, waarin ook de Reformatie van de 16de eeuw was opgenomen. De Reformbeweging omvat vrijwel de hele breedte van de maatschappij. Vanuit een geloof van iedereen (bijna iedereen geloofde) met een minderheid van 'deskundigen' zoals predikanten, priesters, monniken e.d., zijn we via de Reformbeweging terecht gekomen in een maatschappij van het humanisme. Daar heeft iedereen zijn rechten en plichten. Deze maatschappij is mede ontstaan door de gedisciplineerde ijver van Calvinisten en Puriteinen. Over en weer waren zij aanspreekbaar op goed gedrag (gebonden aan Gods geboden). Maar het succes hiervan heeft de weg open gelegd voor een bewustzijn van velen dat de mens autark (onafhankelijk) is, ook als hij niet gebonden wil zijn aan Gods geboden.

De Reformbeweging is de oorzaak van de secularisatie en daarin speelde met name de Reformatie een rol volgens Taylor. Ook in de 19de en 20ste eeuw zette dit door. Doordat ieder zijn eigen 'autarkie' meende te hebben, is het zover gekomen dat volgens Taylor het geloof zo versplinterd is in zo veel uiteenlopende richtingen.

(Hier spreekt m.i. duidelijk Taylors rooms-katholieke achtergrond mee.)

 

Meer recent

 

Sinds de zestiger jaren van de vorige eeuw zien we vooral in West-Europa een toename van de ontkerkelijking. Wel ziet Taylor nog buiten de gewone kerkpraktijk (zoals bijv. kerkdiensten) een zich bezig houden met meditatie, liefdadigheidswerk, studieclubs, pelgrimages, speciaal gebed enz. Maar het zijn niet langer kerkelijke activiteiten, hoewel vaak wel in collectief verband. Een 'religieus' leven ontwikkelt zich. Hij ziet dit als een reactie op het 'strakke' leven, waarvan met name jongeren willen losbreken. (Hij vindt het tragisch dat 'de codes die kerken de mensen willen opleggen' nog steeds lijden onder 'de denigrerende benadering van seksualiteit, afschuw van al te nadrukkelijk vastgelegde genderrollen of een weigering om identiteitskwesties te bediscussiëren'.) Dit heeft geleid tot een afbreken van de grenzen tussen godsdienstige groeperingen, maar ook tot een achteruitgang in actief (kerkelijk) meedoen en een losser omgaan met de binding aan orthodoxe dogma's (confessies). Het is een overgang van het tijdperk van mobilisatie naar een tijdperk van authenticiteit. De sterke groep (kerk met confessie en KO) maakt plaats voor kleinere eenheden, inclusief het gevaar van manipulatie dat daar dan weer kan optreden.

 

Toekomst en conclusie

 

Wat we moeten bedenken is volgens Taylor dat het geloof niet verdwijnt, maar dat ieder daar zo zijn eigen invulling aan geeft. Dit leidt Taylor tot de optimistische conclusie dat we in de toekomst niet bang hoeven te zijn voor een verdwijnen van het geloof, ook al is dat dan in het Westen meer spiritueel dan religieus georiënteerd. De diversificatie ervan is z.i. een mooi ding en we zullen als kerken daarop moeten aansluiten. Openstaan voor onze cultuur en de mens van onze cultuur. We staan volgens Taylor aan het begin van een nieuw tijdperk van religieus zoeken, waarvan niemand de uitkomst kan voorspellen. Het kan een stap van het individu zijn naar het transcendente óf men kan daarvoor gesloten blijven. Aan de ene kant trekken de verhalen van hen die slechts in het hier en nu geloven maar aan de andere kant blijft er het gevoel dat die verhalen tekort schieten. Ze voldoen niet. Veel 'modernen' voelen zich onbehaaglijk als het over 'de dood' gaat, 'het loslaten van alles'.

Het pad naar de toekomst is nog niet gelopen, ook niet voor het ongeloof. Het is een pad met vele paden naar God in een eenheid van de kerk. Taylor bepleit: pluriformiteit binnen één kerk.

Pluriformiteit is het toverwoord. Geen binding, geen waarheid, ieder zijn of haar eigen mening.

 

Seculier geloof sluit uit, zegt Taylor tenslotte. 'De deur naar verdere ontdekkingen wordt gesloten'. Maar in die seculiere woestijn zullen jongeren opnieuw buiten de grenzen gaan zoeken. Taylor gelooft dat dat een beweging zal worden die zich verwijdert van een ontmanteling van het geestelijk leven en ook van een confessioneel verbonden gemeenschap om zo te komen tot een maatschappij waarin we de 'integriteit van verschillende leefwijzen zullen vieren'.

 

Ds. Wim, onze synode en onze kerken

 

In het rapport MV vinden we veel sporen terug van wat we hierboven aan gedachten en ideeën bij Taylor tegenkwamen. Hetzelfde geldt voor het rapport DKE over samengaan met NGK.

Het leidt weg van Gods Woord, de Bijbel, op het spoor van rooms-katholiek humanisme.

Ontstellend vinden we het dat de gedachten van zowel Wright als Taylor zo zonder kritiek worden overgenomen en verwerkt. Niet voorzien van de broodnodige kritiek, waarbij gewezen wordt op de gevaren die ons in deze theorieën bedreigen. Neen, het wordt zelfs doorgegeven als 'gezond voedsel'. Maar dat is het niet. De bron is niet gezond. Het is alsof we slechts menselijke nieuwlichterij op prijs stellen en het gezonde voedsel, de goede bron van het Woord van God aan de kant schuiven.

Niet 'we geloven en in die weg mogen we de vergeving van onze zonden ontvangen door het offer van onze Heiland' staat centraal. De centrale plaats van het evangelie wordt van Christus verschoven naar de mens. De mens komt centraal te staan in dit soort van opwekkingsevangelie. (1) Hij of zij heeft zoveel gaven en kan zo veel... Hij moet een steeds beter mens worden en al die gaven en creativiteit enz. gebruiken - zie o.a. de genoemde lezing van ds. Wim voor studenten over Wright. Maar het concreet luisteren naar en gehoorzamen aan de Bijbelse voorschriften vinden we steeds minder belangrijk. We gaan selectief lezen. Een nieuwe hermeneutiek wijst ons de verkeerde weg. Een aangepast evangelie houden we over, aangepast aan onze tijd en cultuur, zonder (of met weinig) antithese. En dat is een ander evangelie. Een half evangelie, waarin de pluriformiteit binnen kerken en ook onderling binnen een kerkgemeenschap past. Hoe horen we hier Wright en Taylor!

 

'Ik ben het brood des levens', en 'Wie mijn water drinkt zal nooit meer dorst hebben'. Dat zijn de woorden van onze Heiland. Waarom zoeken naar ander voedsel en drinken, waar we het zo rijk gekregen hebben? Waarom daar niet uit leven en daarnaar luisteren? Het staat er duidelijk genoeg. Gods voorschriften en geboden zijn ons niet in geheimschrift gegeven.

Maar wij mensen menen het beter te weten. Niet gelovig aannemen wat er staat, maar wat er staat zodanig 'verklaren', ja veranderen, dat het tegenovergestelde van wat er staat eruit komt rollen.

 

En ds. Wim kan dan wel zeggen dat hij weinig heeft met onze Heidelbergse Catechismus, de Zondagen 5 en 6 (de 'koele uiteenzetting daarin'), en dat hij ook geneigd is Taylor gelijk te geven in diens bewering dat 'de latere opkomst van ongeloof en het afstoten van mensen van het geloof komt door de manier van denken en spreken die weinig ruimte zou over laten voor besef van mysterie', maar daarmee vervreemdt hij zich indirect van het Woord zelf!

Hij neemt eveneens afstand door 'juridische tonen' als onbijbels te beschouwen, terwijl deze termen rechtstreeks uit Gods Woord komen.

Ook zegt ds Wim 'weinig te ervaren van het diepe mysterie van het kwaad in het deel van onze ellende in dezelfde Catechismus. Wel één van de hoogtepunten van en één van de meest vormende krachten in de gereformeerde traditie'. Taylor, zo zegt ds. Wim aansluitend, ziet in deze benadering en de uitwerking ervan in ieder geval 'een voorloper en model van de latere humanistische vijandigheid tegenover het geheimenis'.

Geen woord van kritiek horen of zien we hier bij ds. Wim.

 

Berouw en bekering worden gevraagd en wel in de eerste plaats van onze 'leiders', professoren en docenten aan de TUK. Zij dragen een zware verantwoordelijkheid en hoe zijn juist zij niet heel nadrukkelijk, ernstig en biddend door de buitenlandse zusterkerken tot inkeer en bezinning opgeroepen (Hermeneutiek Conferentie Hamilton)! Door het kwijtraken van de 'eenvoudige lezing' van het Woord, lezen wat er staat en dat ook laten staan, zijn we als vrijgemaakte kerken hopeloos op een dwaalspoor geraakt.

Daarnaast hebben de indringende vermaanbrieven van zo veel buitenlandse kerken al onze afgevaardigden ter synode bijzonder ernstig opgeroepen tot terugkeer! Maar die weg wil onze synode niet gaan. De bezwaren zijn afgewezen!

Mooie woorden spreken op de synode of in de pers of voor de gemeente is ijdel, als we voor ons stemgedrag ter synode daar geen consequentie aan verbinden. We kunnen wel waarschuwingen in de wind slaan en afwijzen, maar de synode wordt op deze manier als de blinde die blinden wil leiden. Degenen die nog wel zien en willen waarschuwen worden overstemd.

 

Het 'vieren van verschillende leefwijzen en daar optimistisch over doen' (Taylor) is zichzelf voor de gek houden. Het overnemen van de ideeën van een rooms-katholieke filosoof Taylor en een anglicaanse bisschop Wright leidt tot een losgeslagen kerk binnen een losgeslagen kerkverband. En tenslotte uiteindelijk misschien tot een terugkeer, samen met de NGK, naar de PKN. Is dat wat we willen? Is dat waar we de kostbare schapen heen willen voeren, naar kerkverbanden waar het gezag van het Woord is ontmanteld?

Laten we valse profeten onderkennen en onze ogen niet sluiten voor de vergaande gevolgen die het eigenwillig uitleggen van Gods Woord met zich meebrengt en al heeft meegebracht. We moeten ons bekeren en het volle, rijke Evangelie van Gods genade en onze verdorvenheid weer aannemen. Gods wetten zijn universeel, gelden voor alle tijden en plaatsen. Dat benadrukken is geen 'betutteling', zoals ds. Wim het noemt, maar het aanvaarden van regels ten leven.

Dat is pas ware vrijheid!

 

NOOT

 

(1) Zie Dr. J.W.Maris: Andrew Murray, Profiel van een opwekkingstheologie (Willem de Zwijgerstichting Apeldoorn – 1995).