Printen

FLITS 31 - Hoogleraar en hoog mis

D.J. Bolt
02-02-08

 

Van dat zinnetje in een hoofdartikel van ND/PAB1: "Een vrijgemaakte hoogleraar die er geen moeite mee heeft wanneer gereformeerden aan de mis deelnemen, als het zo uitkomt".
?!
Weliswaar had PAB het vooraf laten gaan door een opmerking dat een reformatorische docent jaarlijks een rooms-katholieke kerstnachtdienst bezoekt, de schok was er niet minder om. Een gereformeerde hoogleraar van de gereformeerde universiteit van de gereformeerde kerken die geen bezwaar heeft tegen aanschuiven aan de roomse mis?!

De eerste vraag die bij me opkwam was: wie is deze man? Is dit niet een vergissing, een drukfout, een zetduivels grapje? Toch niet een nieuwe 'Henk Jasperse' die, zijn twijfelvragen in anonimiteit uit en daar nog steeds niet voor durft uit te komen?

In elk geval valt het prof.dr. George Harinck te prijzen dat hij zo niet de kerken met zijn ideeën bestookt. Frank en vrij komt hij daartoe ondervraagd (uitgedaagd?) door de hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad voor zijn ideeën uit. Een paginagroot vervolg op die split-second opmerking in het hoofdartikel. En dat niet alleen, het complete interview is te horen in twee sessies op de zgn. Groot Nieuws zender2. Om het helemaal compleet te maken is deze opiniërende professor ook te vinden op de ND website. Uitgebreider kan de wereld toch niet worden verkondigd dat er nieuwe ideeën en overtuigingen zijn ontsproten binnen de senaat van de vrijgemaakte universiteit.

Hoog mis

Deze hoogleraar, "Djortz maar Sjors mag ook", windt er geen doekjes om. "Ik heb grote sympathie voor de Rooms-Katholieke Kerk. Ik vind het ook geen probleem als gereformeerden aan een mis deelnemen als het zo uitkomt. Natuurlijk, er zijn verschillen, maar die zijn toch maar betrekkelijk", zegt hij...
Dat is toch om je wezenloos te schrikken, een vrijgemaakte hoogleraar aan de mis?
"Ach", zegt hij, "wellicht gebeurde dat vroeger ook wel, maar zei men het niet hardop. Vroeger waren de hoogleraren uit Kampen toch veel sterker dan vandaag mensen die een voorbeeldfunctie hadden, die leidinggaven. Nu is het hoogleraarschap vooral een vak."

We gaan er nu even aan voorbij dat hier achteloos onze voorgangers als K. Schilder, S. Greijdanus, B. Holwerda, L, Doekes, K. Deddens e.a. verdacht worden gemaakt, als mogelijke stiekemerds worden neergezet. Evenals de nog levende emeritus-hoogleraren. "Is it me, Sjors?"
We willen Harinck eraan herinneren dat onze belijdenis ook uitgebreide aandacht besteedt aan "de pauselijke mis". Misschien is de kennis daarvan wat weggezonken doordat (ook) in onze kerken de Heidelbergse Catechismus wat infrequent wordt behandeld tegenwoordig. Daarom een citaat:

Vraag 80:
Wat is het verschil tussen het avondmaal van de Here en de pauselijke mis?

Antwoord:
Het avondmaal van de Here verzekert ons ervan:
ten eerste dat wij volkomen vergeving van al onze zonden hebben door het enige offer van Jezus Christus, dat Hij zelf éénmaal aan het kruis heeft volbracht;
ten tweede dat wij door de Heilige Geest ingelijfd worden bij Christus, die nu naar zijn menselijke natuur niet op de aarde is, maar in de hemel aan de rechterhand van God zijn Vader en dáár door ons wil worden aangebeden.
Maar de mis leert:
ten eerste dat de levenden en de doden alleen dan door het lijden van Christus vergeving van zonden hebben, indien Christus nog dagelijks door de priesters in de mis voor hen geofferd wordt;
ten tweede dat Christus lichamelijk in de gedaante van brood en wijn aanwezig is en daarom ook in die gedaante aangebeden moet worden.
De mis is dus in de grond van de zaak niet anders dan een verloochening van het enige offer en lijden van Jezus Christus en een vervloekte afgoderij.

Precies, "een verloochening van het enige offer en lijden van Jezus Christus en een vervloekte afgoderij".
Om deze belijdenis zijn onze vroegere voorouders gemarteld, verbrand, verdronken. Deze belijdenis is met hun bloed geschreven. Een afgoderij, jazeker. In onze vakantie zagen we het voor onze ogen gebeuren: het knielen, het aanbidden van 'de heilige hostie', een stukje bakkersbrood dat zou veranderd zijn in Christus' lichaam. Wat een devotie, wat een indrukwekkende verering!
Maar ook heel gewoon: afgoderij!

Kan je aanschuiven bij deze "verloochening van de enige offerande van Christus"? Valt dat nog binnen "de bandbreedte" van onze kerken? Met die vraag is de Kamper universiteit druk. Prof.dr. M. te Velde, een andere hoogleraar aan onze universiteit, mag opnieuw in Ten Boer komen spreken, nu om "de bandbreedte van eenheid en verschillen in de gereformeerde traditie en kerken" aan te geven. En "uiteraard (cursief djb) hoe je elkaar daarin vasthoudt, dus ook de ethiek van de onderlinge omgang in de kerk met verschillen". In mijn eigen woorden vertaald: tot hoever kunnen we gaan, en toch iedereen binnenboord houden.
Maar wat het verhaal van Te Velde ook zal zijn, een bandbreedte zo breed, zo ruim dat daar óók deelnemen aan een vervloekte afgoderij in past zal hij toch niet willen verdedigen?
Dat wil er (voorlopig) bij ons niet in.
Want wat ons betreft is er een onaanvaardbare discrepantie tussen de opvattingen van Harinck en zijn instemming met de belijdenis op dit punt. Dat zal toch niet worden gedeeld door de andere hoogleraren?

Meer mis

Maar het bleef hier niet bij, in dit openhartige interview. Want Harinck heeft ook zo zijn ideeën over andere hot-item-geloofszaken.
Waar in de kerk geworsteld wordt om het rechte zicht op de beoefening van homoseksualiteit te behouden heeft Harinck zijn verstrekkende oordeel klaar:

"Homoseksualiteit is natuurlijk bij ons een omstreden zaak, maar ik sta er helemaal niet negatief tegenover. (?) Homoseksuelen zijn er altijd geweest en ik vind dat geen enkel probleem. Mannenvriendschappen: prima. Aan die discussies over een bijbels verbod en zo doe ik niet mee. Dat geanalyseer is niet mijn stijl. Relaties? Geen probleem.

Klaar.
Maar dit is toch ongelofelijk? Wat gebeurt hier? Op zo'n gevoelig onderwerp als homoseksuele relaties stapt hij als een olifant door de porseleinwinkel. Kennelijk zonder enig gevoel voor wat er zich op dit terrein in de kerken en in persoonlijke levens afspeelt. Harinck lijkt geen enkel oog te hebben voor de strijd van broeders en zusters die voor Gods aangezicht heilig willen leven. En daarbij in onze op dit punt zo verworden samenleving het ontzaggelijk moeilijk hebben en daarom alle geestelijke steun en zorg verdienen. Maar hierbij door een vrijgemaakte hoogleraar aan onze universiteit in de steek worden gelaten! We hebben daar geen ander woord voor.
Zelfs de deur naar de Schrift wordt door hem in het slot gegooid. Want bij voorbaat maakt een beroep op Gods Woord bij Harinck geen kans:
"Daar doet hij niet aan mee!"?
Dat "geanalyseer"?
Die "onzin"?

Missende vrouwen

Harinck verafschuwt ook "schaken met teksten" als het over 'de vrouw in het ambt' gaat, een ander actueel en spannend onderwerp in onze kerken. Hij "heeft niets met die teksten die voortdurend van stal worden gehaald in discussies over de vrouw in het ambt. Daar heb ik echt helemaal niets mee. Dat vind ik onzin. De vrouw in het ambt had gisteren al gemoeten", zegt hij letterlijk.
Concludeerden vooraanstaande theologen en predikanten in onze kerken dat er met de vrouw in het ambt ook een heel nieuwe ongereformeerde manier van Schriftuitleg wordt geïntroduceerd, het is deze hoogleraar kennelijk ontgaan. Hij is daar snel mee klaar.
Heel snel zelfs. Want het recept is simpel: je plakt een hooggeleerd "onzin" op de discussie, et voilà, de zaak is beslist.

Eigenlijk moet je concluderen dat Harinck zo voor een serieus gesprek in onze kerken op basis van Schrift en belijdenis de deur heeft dichtgegooid. Iemand die zich niet wenst te confronteren met de Schrift zélf die moet vermaand worden. En ontheven worden van zijn vertrouwenspositie in de kerken zolang hij zich niet bekeerd.

Harincks geloof

Nu gelooft Harinck wel en heeft ook ideeën over de inhoud van de Bijbel. Maar ook die zijn onthutsend.
Over Paulus bijvoorbeeld.
De kern van Paulus' brieven, zo leerde hij vroeger, naar zijn zeggen, van ds. A. Kooy is: "Hou vol, jongens, hou vol". Echter de rechtvaardiging door het geloof zoals Maarten Luther die (weer) ontdekte "raakt bij Harinck niet echt een snaar". Hij denkt niet: "Hij [Christus] heeft daar gehangen, anders had ik er moeten hangen".
Harincks troost is "zich geborgen weten. Dat geeft moed".
Zijn relatie is vooral met "de God van het Oude Testament, de God van de Psalmen. Niet Jezus Christus zozeer". Harinck heeft ook "niet zo de drang om uit te leggen: Jezus redt". Hij gelooft wel "al die gereformeerde dingen over Hem". Maar, en dat lijkt vergelijkbaar met zijn sympathie voor Schilder, hij is meer geboeid door het gesprek zoals Jezus dat voerde in zijn omgang met de mensen.

De Bijbel leest Harinck niet om "informatie te vergaren maar om een relatie op te bouwen". Het gaat bij geloven niet om "al die dogmatisch rimram". Hij vindt "het onvolwassen, kinderachtig zogezegd, om bij elk willekeurig probleem in de Bijbel te gaan zitten neuzen. Natuurlijk heeft de Schrift goddelijk gezag en ook normatieve waarde, maar niet formeel. Het is geen wetboek".
Voorbeeld: "De vraag of de vrouw in het ambt mag, kun je niet met de bijbel in de hand beantwoorden. Daar moet je christelijke fijngevoeligheid voor hebben. Je moet veel in de bijbel lezen om te begrijpen wat God met ons voor heeft. En zoals ik God heb leren kennen, vind ik het veel aannemelijker dat het 'in Christus is man noch vrouw' in deze discussie beslissend is. Daar herken ik Hem in, Hij maakt geen onderscheid, dat is een belangrijke rode lijn in de bijbel."

Harinck vindt zichzelf heel christelijk. Tot "in zijn vezels" is hij dat, zegt hij. "Verstilde mysterie" zoals in de roomse kerk wordt gevonden, dáár houdt hij van. Niet van het evangelicale waarvan de vrijgemaakte kerken, die zich net van het activisme hebben bekeerd, inmiddels overstroomt. Want "dat is weer net zo actualistisch".

Als je hem zo hoort praten dan wordt duidelijk hoe het komt dat hij rustig aan de mis kan aanschuiven "als dat zo uitkomt". En dat de ambten voor vrouwen "gisteren" al hadden moeten zijn opgesteld. En dat homoseksuele relaties "helemaal geen punt" zijn. Heel simpel, prof. Harinck heeft de Schrift losgelaten die ons leert dat

"Elk van God ingegeven schriftwoord is ook nuttig om te onderrichten, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de gerechtigheid, opdat de mens Gods volkomen zij, tot alle goed werk volkomen toegerust".3

Maar misschien is het ergste wel de manier waarop hij over het werk van de Here Jezus Christus praat. Hoe kan een gereformeerd iemand toch zeggen:

"Zonder geloof in God zou ik het hier niet uithouden. En dan is God toch vooral de God van het Oude Testament, de God van de psalmen. Niet Jezus Christus zozeer."
En
"Voor mij verdicht het christelijk geloof zich niet naar het kruis".

Hoe 'christelijk' je jezelf dan nog mag vinden, in elk geval heb je hiermee wel je gereformeerde geloof verloochend.

Kerklid

Prof. Harinck weet dat hij met zijn opvattingen haaks staat op de belijdenis en de leer van de gereformeerde kerken. Toch wil hij in deze kerken blijven. Waarom? Niet om de erkenning dat dit de kerk is waar Christus hem roept. Maar omdat "er iets is dat mij bindt." En wat is dat dan? Het antwoord is:
"De gereformeerde traditie".
Die boeit hem, daar geeft hij uiteindelijk ook les in. Zo is hij ook "zeer geboeid" door K. Schilder. B.v. door zijn meditaties. Niet zozeer om de geestelijke inhoud maar om de "journalistiek": "Wat kon die man schrijven", om "de kick". Maar over deze man een biografie te schrijven, nou nee, "daarvoor vind ik hem op een bepaalde manier toch ook weer te beperkt of niet boeiend genoeg".
Het moet ons van het hart, we prijzen ons gelukkig dat deze man daarvan afziet. Want de opdracht om een biografie van deze grote gereformeerde voorganger te schrijven moet niet toevertrouwd worden aan een kille afstandelijke geschiedenisleraar. Daarvoor is ook geestelijke affiniteit nodig. En die wordt toch node gemist hier.

Die kilte waait je ook tegemoet als hij meent dat "vroeger de hoogleraren uit Kampen toch veel sterker dan vandaag mensen waren die een voorbeeldfunctie hadden, die leidinggaven. Nu is het hoogleraarschap vooral een vak".
Maar we willen Harinck eraan herinneren dat art. 53 van onze Kerkorde verplicht dat o.a. de hoogleraren van de kerken de drie Formulieren van Eenheid zullen ondertekenen. Hoogleraar zijn aan de TU in Kampen is tegelijkertijd 'leraar van de kerken' zijn. Zijn leren mag niet strijden met de leer van de kerk. En zijn leven behoort een voorbeeld te zijn voor zijn studenten, maar ook in de kerken. Eenheid van leer en leven kunnen nergens, maar zeker niet aan een gereformeerde universiteit, worden gemist. Zijn binding aan de belijdenis is niet te rijmen met zijn uitlatingen. De eerste de beste catechisant kan vertellen dat je niet enerzijds de Heidelbergse Catechismus kunt onderschrijven en anderzijds de roomse communie nuttigen. Wil je niet vervallen tot hypocrisie.
Dat betekent dat er wat moet gebeuren.

Timing

Het zal niet toevallig zijn dat het interview op dit moment plaatsvindt. We zitten vlak voor de datum waarop de vrijgemaakte generale synode van Zwolle-Zuid van start gaat. Op deze synode worden precies die onderwerpen behandeld waarover Harinck uitspraken doet: toelating aan het Heilige Avondmaal van niet-gereformeerden, vrouwen in het ambt, homoseksualiteit. Worden hier geesten rijp gemaakt met schoten voor de boeg? Krijgen toekomstige synodeleden alvast te horen van de zijde van de Theologische Universiteit dat er 'wat ruimer' moet worden gedacht?
Want als je toch 'verantwoord' kunt deelnemen aan de pauselijke eucharistieviering dan is daarmee toch elke discussie over aangaan van gasten aan het Heilig Avondmaal in onze kerken als volstrekt achterhaald? De relatie 'het Heilig Avondmaal en de ware Kerk'4 is dan toch geheel irrelevant geworden? Dan is zelfs de eis dat je "er een goede reden voor moet hebben" (volgens de regels van Amersfoort-Centrum) pure "onzin", om Harincks terminologie te gebruiken. Want die "goede reden" kan toch ook zijn "als het zo uitkomt"?

De publicatie is ook hierom uitstekend getimed omdat op de synode ook de relatie met de Nederlands Gereformeerden aan de orde komt. Ieder die de kerkelijke pers enigszins heeft gevolgd weet dat het spannend wordt nu een meerderheid van de deputaten Kerkelijke Eenheid (ten onrechte) meent dat de weg naar samenspreking met de Nederlands Gereformeerden om tot kerkelijke eenheid te komen, geopend kan worden. Juist de zaken waarover Harinck zich heeft uitgelaten spelen daarbij een cruciale rol.
Hoe kan bijvoorbeeld het probleem van vrouwen in alle ambten in de NGK nog een zuiver gewicht in de schaal leggen als een hoogleraar aan de vrijgemaakte School van de Kerken meent dat "vrouwen gisteren al in het ambt" hadden gemoeten?
Dit alles heeft vergaande consequenties voor hermeneutiek, de regels voor het Schriftverstaan. Hoe mogen we de Schrift gebruiken. Juist daar zit de kern van het probleem van de verhouding met de NGK.

Eigenlijk hebben de Nederlands Gereformeerden met prof. Harinck al een zetel in de vrijgemaakte universiteitssenaat. Want de NGK kent een open avondmaal, daar is homoseksualiteit aanvaard, daar zijn alle ambten opengesteld voor vrouwen?

Kampen

Ruim een jaar geleden trad er een Godonterend vrijgemaakt studentencabaret op in Kampen. De betreffende studenten hebben nooit hun spijt daarover betuigd. Nu doet een hoogleraar allerlei uitspraken die in strijd zijn met de Schrift en de belijdenis. Tegelijk is daar ook in Kampen een orthodox-gereformeerde predikant afgezet. Niet om confessionele redenen, zo probeert men in Kampen vol te houden. De zaak dient op de komende synode.
Maar moeten genoemde ontwikkelingen, naast andere signalen en informatie, toch niet op z'n minst aan het denken zetten dat er wel wat meer aan de hand is op de Theologische Universiteit en de Kamper kerkelijke gemeenschap? Deze dingen komen per slot van rekening toch niet in een paar maanden uit de lucht vallen?

Grens

De vrijgemaakte emeritus-hoogleraar Ethiek prof. dr. J. Douma verzet zich met kracht tegen homoseksualiteit en homohuwelijk, zo zagen we de vorige week.5 De CU moet kleurbekennen, is zijn boodschap. Is de partij tegen beleving van homoseksualiteit? Dan heeft dat ook consequenties voor de vervulling van publieke functies. Want leer en leven behoren één te zijn binnen een partij die zich christelijk noemt en ergens nog ruikt naar de gereformeerde belijdenisgeschriften.
Maar van een deraillerende politieke partij kun je altijd nog afstand gaan bewaren. Je lidmaatschap opzeggen eventueel. Uitwijken naar de SGP zonodig. Echter hier gaat het om de kerk van Christus! Zijn Lichaam. Zal daár leer en leven, hét adagium van onze kerken in vroeger tijden, een twee-eenheid blijven? Kan praktiseren van homoseksualiteit formeel als zonde worden gepreekt én tegelijk een vrijgemaakte hoogleraar publiek verkondigen en zijn studenten onderwijzen daar geen enkele moeite mee te (leren) hebben? Kunnen Douma' boekjes Ethisch Commentaar de open haard in omdat daar "geschaakt wordt met Bijbelteksten"?
Óf horen we tot hier toe en terug?!
Van het College van Toezicht?
Van de Kerkenraad van Amersfoort?6

We kunnen niet anders concluderen dan dat deze hoogleraar publieke uitlatingen heeft gedaan die in strijd komen met de Schrift en de gereformeerde belijdenis. Er is een grens overschreden. Want als dit wordt witgewassen als vallend binnen de 'bandbreedte' van de vrijgemaakte kerken, dan hebben zij als gereformeerde kerken afgedaan.
We hopen en bidden dat deze grensoverschrijding niet stilzwijgend wordt geaccepteerd, maar dat broeders hun verantwoordelijkheid nemen.



NOTEN
____________________________________________________________

1 ND 26 januri 2008, hoofdredacteur P.A. Bergwerff.
2 AM 2008. Zaterdag 26 jan. 2008 het eerste deel en 2 febr. het tweede deel.
3 2 Tim 3:16-17
4 Zie volgende week de publicatie van de lezing van ds. H.W. van Egmond over 'Het Heilige Avondmaal en onze kerken'.
5 Zie De ChristenUnie en het derde gebod, rubriek Ethiek.
6 Gemeente waar prof. Harinck lid van is.