Ethiek

Synodeverslagen

Nieuwe artikelen
Signalen



Aanmelden GRATIS nieuwsbrief

Naam:
E-mail:



printen

mailen

GS Ede – Impressie 07

 

D.J. Bolt

21-06-14

 

De vrijgemaakte synode te Ede heeft zaterdag 14 juni jl. besluiten genomen over eenwording met de Nederlands Gereformeerde Kerken. En dat met de grootst mogelijke meerderheid zoals we al eerder berichten in het korte en lange verslag. Deze besluiten zijn van verstrekkende betekenis. Want hoezeer je ook kunt snakken naar meer kerkelijke eenheid, die moet wel een 'eenheid in waarheid' zijn. We stellen ons die vraag en proberen die te beantwoorden bij een nadere analyse van de besluitvorming.

 

Deputaten

 

Eerst maar even een zijdelings punt, hoewel het toch ook weer lang niet van belang ontbloot is: het optreden van deputaten.
We gaan niet herhalen wat we daar eerder over hebben gezegd maar vragen wel opnieuw aandacht voor de groeiende macht van deputaatschappen. Misschien is het goed om deze keer te wijzen op het fenomeen dat deze 'loopjongens van de synode' nogal eens hun eigen gang gaan. De normale gang van zaken is dat deputaten nauw omschreven opdrachten krijgen die ze in de periode tussen twee synodes uitvoeren. En dan verantwoording doen van hun werk en resultaten op de eerstvolgende meeste vergadering. Maar wat we een heel aantal malen hebben geconstateerd is dat deputaten eigengereid hun opdrachten veranderen, ze anders interpreteren dan de duidelijke bedoeling was of zichzelf nieuwe opdrachten geven. Voorbeelden:

  • Deputaatschap Liturgie & Kerkmuziek had o.m. tot taak een lijst te maken met liederen die niet verantwoord zijn in een gereformeerde eredienst te zingen. Niet gedaan en de deputaten gaven aan dat ook niet te willen doen.
  • Hetzelfde deputaatschap werkt aan 'muziekprofielen' modellen maar daar is niet door de kerken om gevraagd.
  • Deze deputaten hadden ook de opdracht het ondertekeningsformulier taalkundig te moderniseren maar inhoudelijk geheel in tact te laten. Maar het resultaat was een inhoudelijk aangepast formulier dat ruimte biedt aan dwaalleraars.
  • Het deputaatschap MV moest onderzoek doen naar de vrouw in het ambt, uitgesplitst naar verschillende ambten. Niet gedaan maar een eigen opdracht geformuleerd en daarvan het resultaat aan de synode aangeboden.
  • Het deputaatschap DKE zou onderzoek doen naar de binding aan de belijdenis in de NGK en hoe die functioneert in plaatselijke kerken daar. Niet gedaan.

En zo is wel meer te melden. Kritische vragen blijken nogal eens op een korzelige reactie te kunnen rekenen of worden domweg niet beantwoord, zie o.a. de bespreking van het DKE werk. We hebben dat al eerder gemerkt uit de beantwoording van de 144 vragen en antwoorden bij de MV kwestie. Men lijkt overgevoelig voor kritiek, zie ook de rommel-de-bommel gang van zaken bij de behandeling van het MV deputatenvoorstel besluit 2.

 

In niet alleen het op eigen houtje sleutelen aan opdrachten, ook het formuleren van nieuwe opdrachten door de synode lijkt een lastige kwestie met deputaten in de buurt. Ieder die de besluitvorming kerkelijke eenheid heeft bijgewoond moet constateren dat deputaten een machtige zo niet doorslaggevende stem hebben in de formulering van hun eigen opdrachten. Wijzigen van door hen(!) opgestelde conceptvoorstellen blijkt niet zelden vechten tegen de bierkaai.

Natuurlijk heeft de synode wel het laatste woord. Uiteindelijk maakt deze bij stemming uit welke amendementen en voorstellen worden vastgesteld. Maar in de praktijk blijkt een deputaatschap dat zijn eigen spoor wil trekken bijna niet te stoppen. Synodeleden schieten op een rubberen muur.

Uiteraard hangt het ook af van het niveau van de synode. Een synode die slaafs onder de indruk raakt van de pressie van deputaten kan gemakkelijk 'onder de voet worden gelopen'. Zo kreeg je soms de indruk dat synodeleden gebiologeerd werden zoals een muis voor een naderbij sluipende kat, zie de bespreking van de DKE voorstellen.

Kortom en opnieuw, wat ons betreft zou de rol van deputaten moeten worden heroverwogen en goed ingekaderd.

 

Exegese van een besluit

 

In de discussie over eenwording met de NGK heeft het MV besluit 2 een grote rol gespeeld. Daarom lijkt het ons verstandig om eerst eens nauwkeurig na te gaan wat de synode precies wel en niet heeft besloten. Want gemakkelijk ontstaan hieruit allerlei misverstanden bij hen die het slechts moeten doen met beperkte informatieverstrekking.

 

In de vorige impressie (06) stelden we dat de synode

  • niet heeft uitgesproken dat het ambt openstaat voor vrouwen
  • niet heeft uitgesproken dat het ambt niet openstaat voor vrouwen

Misschien is het goed nog even de argumenten op een rijtje te zetten. Het deputatenvoorstel luidde:

 

Deputaten MV conceptbesluit 2

het volgende uit te spreken:

  1. de visie dat behalve mannen ook vrouwen in de kerkelijke ambten mogen dienen, past binnen de bandbreedte van wat als schriftuurlijk en gereformeerd kan worden bestempeld;
  2. het al dan niet functioneren van vrouwen als ambtsdrager mag voor de Gereformeerde Kerken geen belemmering vormen in de kerkelijke contacten met de Christelijke Gereformeerde en de Nederlands Gereformeerde Kerken en evenmin bij gemeentestichtingsprojecten;

Gronden:

  1. [a] zowel voor- als tegenstanders van openstelling van de ambten voor vrouwen argumenteren op basis van de Bijbel, die normatief is voor alle denken en leven.
  2. [a] onomstreden is dat man en vrouw samen door God verantwoordelijk zijn gesteld voor wat er in de schepping gebeurt (Gen. 1: 26-28).
  3. [a] de kloof tussen kerk en maatschappij, die momenteel in de Gereformeerde Kerken bestaat als het gaat om de rol van vrouwen, is niet in lijn met de Bijbel.
  4. [b] uit Besluit 2a en de bijbehorende gronden volgt dat kerken en medechristenen niet uitsluitend op een andere visie of praktijk inzake de vrouw in het ambt beoordeeld mogen worden.

Dit deputatenconcept werd met 35 van de 36 stemmen verworpen. Maar zoals direct zal zijn opgevallen, elke verwijzing naar hun beruchte rapport is gewist. Met deze stemming is dat rapport dus niet verworpen.

 

Nu zou iemand kunnen stellen: maar die visie dat de vrouw in de kerkelijke ambten mogen dienen, is toch maar mooi wél verworpen! En bovendien is hiermee ook nog eens verworpen dat de vrouw in het ambt  geen belemmering zou vormen voor kerkelijke contacten als de NGK(!) en gemeente stichtingsprojecten.

Maar het is naïef om zo te denken. Net zo naïef als de gedachte dat als het stoplicht niet rood is, het dan dus groen is, hetgeen overigens nogal wat automobilisten schijnen te denken.

 

Want er is een alternatief besluit 2 aangenomen. Dat luidt als volgt:

 

Aangenomen MV besluit 2:

  1. niet in te stemmen met de onderbouwing van de conclusie van de deputaten M/V in de kerk dat het past binnen de bandbreedte van wat als Schriftuurlijk en gereformeerd kan worden bestempeld wanneer naast mannen ook vrouwen in de kerkelijke ambten mogen dienen.
  2. de visie dat behalve mannen ook vrouwen in de kerkelijke ambten mogen dienen moet vrij bespreekbaar zijn zolang er vanuit de Schrift geargumenteerd wordt.

Grond:

het doorlopend spreken van de Schrift laat twee lijnen zien. De ene lijn is die van gelijkwaardigheid tussen man en vrouw – de andere die van het verschil in verantwoordelijkheid die God aan man en vrouw heeft gegeven; deze beide lijnen dienen verdisconteerd te worden.

 

We proberen te doorgronden wat de synode precies besloten heeft.

Alweer zou je kunnen denken: hier staat het toch, die onderbouwing deugt niet! En dus geen vrouwen in de ambten. Maar o.i. is dit opnieuw een onjuiste en onzorgvuldige interpretatie van wat hier precies is besloten.

Er staat niet dat de visie dat vrouwen in alle ambten moeten worden toegelaten, onjuist/onschriftuurlijk is. Er staat alleen dat de synode niet instemt met de deputatenonderbouwing. Die visie sec is zonder meer prima, ook zonder besluit, (dat zei prof. De Bruijne ook al in zijn advies) maar deze deputatenonderbouwing heeft de synode niet overtuigd.

 

Wordt met dit besluit dan toch maar niet gesteld dat wél de gevolgde deputatenredenering onschriftuurlijk is? Maar ook dat is inlezen in het besluit, het staat er niet. Er staat niet zoiets als: 'de manier waarop de deputaten met de Schrift zijn omgesprongen grenst aan schriftkritiek en gaat misschien zelfs over die rand' (vergelijk de toespraak van ds. W. van 't Spijker op de synode).
 

Wat staat er dan wél? Alléén dat de synode met de onderbouwing van de visie niet instemt. Die neemt de synode niet voor haar rekening. Maar waaróm ze dat niet doet wordt op geen enkele manier aangegeven. Is het misschien omdat de onderbouwing te mager is? Of dat er teveel wordt geponeerd? Of dat die misschien schriftkritisch is? Nu dát laatste is zeker niet het geval zoals in vele toonaarden op de synode werd bezongen. Dát is het laatste wat de synode (in elke geval in meerderheid) wil horen.  

 

Maar zou nog kunnen worden tegengeworpen: het tweede deel van het besluit zegt toch wel dat er voor die visie vanuit de Schrift moet worden geargumenteerd? Dat hebben kennelijk de deputaten in hun rapport niet gedaan want de synode heeft die onderbouwing verworpen.
Ook deze stelling is te boud. Alweer, het staat er niet dat de deputaten niet uit de Schrift hebben geredeneerd, alléén dat de synode er niet mee instemt. Waarom niet? Daar is geen uitspraak over gedaan zeiden we al, dus blijft het gissen. In elk geval hebben hier kerkpolitieke of 'strategische' overwegingen een rol gespeeld, zoals een van de afgevaardigden zich later liet ontvallen. En als een besluit van de synode niet van deugdelijke gronden wordt voorzien kan ieder zijn eigen argumentatie er onder leggen. Zo werkt dat.

 

Nu heeft de synode het besluit wel van een grond voorzien en daar ook uitgebreid over gediscussieerd. Daar staat dan toch maar dat de Schrift twee lijnen laat zien: MV gelijkwaardigheid en de vrouw ondergeschikt aan de man. Maar hoe graag we ook deze exegese van het voorstel zouden willen aanhangen, het staat er nadrukkelijk weer niet. Dat laatste is er zelfs expliciet uitgehaald en vervaagd tot verschil in verantwoordelijkheid. En die kun je vrijelijk invullen. Er is geen enkele kwalitatieve of kwantitatieve beperking of richting aan verbonden. Misschien is het zelfs te verdedigen dat het verschil in verantwoordelijkheid niet groter hoeft te zijn dan een gekloofde haar. Nog steeds verschil, dat wel…

 

We stellen opnieuw de vraag: heeft de synode zich uitgesproken vóór of tegen de openstelling van de ambten voor vrouwen? Op basis van bovenstaande analyse kun je o.i. niet anders stellen:

 

De synode

  • heeft niet uitgesproken dat het ambt openstaat voor vrouwen
  • heeft niet uitgesproken dat het ambt niet openstaat voor vrouwen

Wat betekent dit nu in de praktijk?

 

Uitslag van een testcase

 

In de vorige impressie hebben we onszelf de vraag gesteld of deze beschouwing en weging van de synodebesluiten niet 'te zwaar' was aangezet. Kun je er toch niet, op welke wijze dan ook, een andere kant mee op zodat de synode eigenlijk heeft uitgesproken dat invoering van vrouwelijke ambtsdragers tegen de Schrift is?

Wij zien, als we eerlijk willen blijven, daar geen kans toe. Daarom hebben we de strekking van de MV besluiten en m.n. dit besluit 2 willen toetsen op nog andere besluiten die de synode had te nemen, en die de synode bewust na de MV besluiten plande, namelijk die m.b.t. kerkelijke eenwording met de NGK. In deze kerken zijn immers vrouwen toegelaten tot alle ambten en ze functioneren daar sinds 2004 op elk niveau incl. dat van predikant. Wanneer de vrouw in het ambt (voorshands) in de GKv geen schriftuurlijk verantwoorde 'optie' zou zijn en dat daarin alleen verandering kan komen via het nieuwe deputaatschap na grondige Schriftstudie, dan is natuurlijk op dit moment vereniging met een kerkverband waarin deze 'hobbel' (synodetaal) allang is genomen, geen optie. Dan ligt daar nog steeds die barrière die zelfs de vorige synode, die van Harderwijk, nog aangaf.

 

De uitslag van deze testcase is overduidelijk. De synode sprak uit

  • dat door de overeenstemming in de gesprekken over hermeneutiek de belemmering die er lag vanwege het besluit van de NGK om de ambten voor de zusters der gemeente open te stellen, is weggenomen.
     
  • de contacten met de NGK voort te zetten en over te gaan van gesprekken naar samensprekingen met het oog op kerkelijke eenheid.

Er lijkt ons maar één conclusie mogelijk: de vrouw in het ambt is geen bezwaarpunt meer voor kerkelijke eenwording. Het is gedegradeerd tot een praktische zaak waar je verschillend over kunt denken net als de kleur van de preekstoel. De uitslag van de testcase maakt duidelijk dat de vrijgemaakte synode de ambten in de praktijk openstelt voor vrouwen, die keuze in elk geval niet meer wil belemmeren. En dus moet het boven besproken MV besluit 2 worden geïnterpreteerd als geen bezwaar. Er lijkt ons geen andere conclusie mogelijk, tenminste als er op synodaal niveau nog met enig gezonde logica besluiten worden genomen.

 

Maar besloot de synode niet dat er geargumenteerd moest worden vanuit de Schrift? Ja, dat is precies het opmerkelijke en wonderlijke. De synode verwierp de onderbouwing van de visie van haar eigen deputaten maar aanvaardde een onderbouwing van de NGK voor (daadwerkelijke) openstelling. Natuurlijk nam onze synode deze inhoudelijk niet voor haar rekening, het blijft een intern 'feestje' van de NGK, maar toch volgens MV besluit 2 moet het wel als 'een argumentatie uit de Bijbel' worden beschouwd. Het VOP rapport nog eens weer aanhangig maken bij de Landelijke Vergadering werd volstrekt ongepast gevonden.

Eigenlijk is dat heel vreemd. Want het eigen deputatenrapport is een soort uittreksel van het veel uitgebreidere Nederlands gereformeerde VOP rapport. Of je nu wel of niet eens bent met hun conclusies, het staat wel op een hoger niveau dan het eigen rapport. Het zgn. missionaire aspect dat voor velen een uitvinding van onze deputaten leek en hen deed besluiten Paulus' uitspraken op de kop te zetten komt in het VOP rapport ook al op meerdere plaatsen voor. Dus eigenlijk biedt het deputatenrapport nauwelijks niets nieuws. Plagiaat zou men in wetenschappelijke kringen roepen tegenwoordig. Dat geeft niet in kerkelijke omgeving, maar het wonderlijke is wel dat die in de Nederlands gereformeerde kerken gevoerde redeneertrant vóór vrouwen in alle ambten, geen probleem meer vormt voor onze synode maar wel het eigen uittreksel daarvan.

 

Conclusie:

 

Met het inslaan van de weg naar vereniging met de NGK is er voor de toelating van vrouwen tot alle ambten geen principiële belemmering meer in de GKv.

 

De discussie

 

Verschillende broeders hebben getracht de richting van eenwording met de NGK waarin de synode zich bewoog bij te stellen. Amendementen en tegenvoorstellen werden ingediend, een tussenstap voorgesteld waarin de problemen rond de vrouw in het ambt en de binding aan de belijdenis in de NGK nog eens echt zouden worden doorgesproken.

Er werd een beroep gedaan op het aangenomen besluit 2 in de MV discussie. Daar was toch aangegeven dat er twee lijnen in de Schrift zijn die elkaar niet tegenspreken? Dat waren toch twee 'piketpaaltjes' (synodetaal) die na dagenlange discussies als winst van de bespreking zouden moeten worden 'verdisconteerd' in de studie van het (eerste MV) studiedeputaatschap? En in het VOP-rapport was de kern toch dat die lijnen wél met elkaar botsten en 'dus' de Bijbel geen uitsluitsel gaf, en dat daarom de NGK de ambten maar voor vrouwen openstelde op buitenbijbelse cultuurargumenten?

 

Maar de piketpaaltjes bleken niet groter dan grassprieten. De as Amsterdam-Hardenberg liet zich nergens meer door tegenhouden en vertrapte deze onder hun platvoeten. Het MV besluit 2b blijkt te moeten worden geïnterpreteerd als breder dan besluit 2a: of te wel, de afwijzing van de 'onderbouwing' wordt opgegeten door de ruimte die besluit 2b biedt, als er maar, op wat voor wijze dan ook, 'geargumenteerd wordt uit de Bijbel'. Men werd bijna agressief als maar ergens getracht werd nog normatief te spreken. Het was 'uw mening' tegenover 'de mijne'. En daarmee basta.

 

Echter, wat is er nu wezenlijk veranderd sinds vorige synodes stelden dat er met de NGK gesproken moest worden over de barrières die er nog lagen: de vrouw in het ambt en de binding aan de belijdenis? Het antwoord is: Er is niets veranderd in de NGK. Alleen hebben de deputaten wederzijds vertrouwen in elkaar gekregen. Dat moet dan voldoende zijn om kerkelijk verder met elkaar te gaan, de vrouw in alle ambten te accepteren, schriftkritiek te aanvaarden, dubbele dooppraktijken te tolereren, praktiserend homoseksuelen aan het Avondmaal toe te laten, etc.

En als er dan een afgevaardigde zijn moeite met eenwording met deze NGK inhoudelijk tracht te illustreren en te documenteren werd hij nota bene op voorzet van de Amsterdamse hoek door het moderamen gemaand zich te beperken tot het deputatenrapport. Want zulk spreken is 'Australische verontwaardiging' en dat is één keer en niet weer op een vrijgemaakte synode.

 

Enkele synodeleden maakten zich sterk om ook de Christelijke Gereformeerde Kerken bij het eenwordingsproces te betrekken. Dat ligt toch voor de hand, met onze warme oecumenische gezindheid? We willen toch eenheid, God wil het?

Maar nee, ook dit ooilam viel ten offer. Geen CGK erbij betrekken die zouden de deputaten wel eens voor de voeten kunnen lopen.

Het is allemaal zo doorzichtig. Immers, de CGK heeft in 1998 de vrouw in het ambt principieel afgewezen. En bovendien, sprak ds. W. van 't Spijker niet van een deputatenrapport dat grensde aan schriftkritiek of zelfs er al over was? Daar hebben deze kerken zich geen vrienden mee gemaakt bij Amsterdam en consorten (synodeterminologie). Overigens tekende de verwijdering tussen de GKv en de CGK broeders door deze zaak zich eigenlijk al eerder af. We hadden die ook al in januari van dit jaar gemerkt toen we bij een voorlichting van DKE in Zuidhorn waren (zie De hermeneutische loper, in de rubriek Kerkverband). Daar hoorden we al hoe het klimaat verkoeld was ten gunste van de relatie GKv-NGK.

 

Het was een verloren 'spel'. Met de gemankeerde MV besluiten waren de DKE voorstellen om de NGK binnen te halen een stroom geworden die niemand tegenhield. En de broeders die nog hun best hadden gedaan om een en ander in alternatieve banen te leiden stemden tenslotte ook vrijwel allemaal voor. Wel met behoud van gevoelen, maar toch onbegrijpelijk. We kunnen het niet helpen, maar wij voelen ons in de steek gelaten. Waar zijn we nu aan overgeleverd als er voor het orthodoxe geluid, voor zelfs 'grassprieten' in onze kerken eigenlijk geen ruimte meer is?

 

Op deze synode is de wissel omgegaan. Spreken en besluiten vanuit de Schrift werd vele malen onderuit gehaald als het ventileren van particuliere meningen, als een poging tot overheersen van de ander. Zo werd wat een confessionele discussie had moeten zijn, verlamd.

Eigenlijk is ermee een soort relationeel waarheidsbegrip ingevoerd dat doet denken aan het vroegere synodale rapport God met ons. Daar kon iets 'waar worden' in de relatie tussen God en mens. Op onze synode werden dingen pas 'waar' bij bezit van dezelfde mening. Een horizontaal relationeel waarheidsbegrip dus.

Maar we horen inmiddels ook geluiden die nog verder gaan. Het is niet meer nodig om een gemeenschappelijke overtuiging te hebben. Dat lukt ook niet meer, zegt men, dat moet je ook niet willen. Onze opvattingen zullen steeds meer divergeren. Wat overblijft zijn geloofsgesprekken waar je bij voorbaat accepteert, respecteert wat de ander zegt en denkt. Jij legt jouw overtuiging, levenservaring er naast en samen kunnen we het feest van de pluraliteit vieren. Want, denkt men, we zijn wel één in Christus.

Maar zou dat echt zo zijn?     

 

Conclusie

 

Eigenlijk is het al helemaal misgegaan bij de start van de behandeling van de zaak van de vrouw in het ambt. De synode had niet moeten accepteren dat dit een 'vrije kwestie' werd maar moeten vasthouden aan de schriftuurlijke gereformeerde overtuiging dat mannen zijn geroepen tot het ambt en niet vrouwen, zolang niet het tegendeel was bewezen. Dat is de 'gereformeerde standaard'. En als er dan, geïnduceerd vanuit de samenleving, de vraag komt of de ambten ook niet opengesteld zouden moeten worden voor vrouwen, dan hadden de indieners daarvan het bewijs zelf moeten leveren dat het eeuwenoude naspreken van en handelen naar de Schrift op dit punt zou moeten worden gewijzigd. En vervolgens hadden dan de kerken in synodeverband daarop concreet een bevestigend of afwijzend antwoord geven. En daarmee was de zaak afgedaan.

 

Waar is het dus o.i. nu dan zo uit de rails gelopen? Op het punt dat de synode zelf met haar deputaten de kar is gaan trekken. De zaak heeft ten onrechte de status van een vrije kwestie gekregen waarin je zus kunt denken of zo handelen. En zeker nu met én de NGK langszij én het tweede deputaatschap waarvan ieder aanvoelt dat het bedoelt deze zaak plaatselijk 'te faciliteren', is er geen houden meer aan.

 

Inmiddels zijn er voorbeelden van predikanten die de preekstoel gebruiken om de vrouw in het ambt te advocateren. En voorbeelden van gemeenten waar al vrouwelijke ambtsdragers functioneren. Er worden oecumenische diensten gehouden waar de vrouwelijk predikanten in het geheel geen probleem meer zijn. Zie als voorbeeld hier onder het gebeuren in Leusden.

Ondertussen wordt het kerkvolk gemasseerd. Nee, de vrouw in het ambt is nog niet ingevoerd, echt niet hoor, er waren wel 35 stemmen van de 36 tegen. En we moeten elkaar wel wat ruimte laten, jouw mening is toch niet meer waard dan de mijne? Je moet de ander uitnemender achten dan je zelf, toch? En Paulus riep al op rekening te houden met de zwakken. Bovendien het gaat toch alleen maar om een praktisch en kerkordelijk besluit, daar kun je toch geen principieel punt van maken? En je wordt toch nergens toe gedwongen?

En zo probeert men het kerkvolk te sussen. Om een eenheid krampachtig te bewaren ook al gaat dat ten koste van de waarheid.

 


 

Addendum

 

Oecumenische Pinksterviering Leusden

 

 

Ds. Ruud ter Beek (GKv) opende de 25e oecumenische Pinksterviering. De dienst vond plaats in het vrijgemaakte kerkgebouw De Koningshof. In de dienst gingen verder voor ds. Maria Berends-Van Hoek (PKN Marcuskerk) en pastor Fred Kok (RK St Jozefkerk).

"Het thema was dit jaar 'verbinding'. Een actueel thema in diverse opzichten. Verbinding en Pinksteren: God maakt duidelijk: ik laat jullie niet alleen, mijn Geest zal altijd bij jullie zijn. Maar, mens, je zult van jouw kant die verbinding ook moeten willen, zoeken, want dan pas werkt het. Het is geen eenrichtingverkeer. En denk niet dat zich dat alleen in de stilte afspeelt, want anderen zullen daar iets van moeten merken aan jou, hoe jij leeft, op welke manier jij je medemensen bejegent, de ander uitnemender acht dan jezelf."

 

 

Ds. Ruud ter Beek (GKv) aan het woord in een gezamenlijke oecumenische dienst met op de achtergrond ds. Maria Berends-Van Hoek (PKN) en pastoor Fred Kok (RK).