Ethiek

Rond de Schrift

Nieuwe artikelen
Signalen



Aanmelden GRATIS nieuwsbrief

Naam:
E-mail:



printen

mailen

Onderscheid de tijden

 

Redactie een in waarheid

07-09-13

 

Wij ontdekten een artikel van ds. M. Retief waarin hij een analyse geeft van fundamentele wereldwijde ontwikkelingen in geloof, kerk en theologie. Zijn verhaal laat zien hoe in onze postmoderne tijd de geesten worden omgeturnd en de concrete betekenis van de Schrift wordt gerelativeerd. Het is een zeer helder verhaal dat door ieder kan worden begrepen. Daarmee kunnen wij 'onderscheiden waarop het aankomt' in onze geestelijk woelige tijd. Het wapent om allerlei ketterijen te ontmaskeren!

 

Onderscheid de tijden

 

Ds M. Retief

 

De kerkgeschiedenis van de afgelopen 30 jaar is een geschiedenis geweest van snelle deformatie. Het vond niet plaats in één land of in één kerkverband. Ook niet in een paar landen of enkele kerkverbanden. Het is wereldwijd. En het is opvallend dat in al die verschillende landen  en in al die verschillende kerkverbanden hetzelfde patroon van deformatie was te zien.

 

De stille moordenaar

 

Wanneer we horen van de vrouw in het ambt, goedkeuring van homoseksualiteit, ontkenning van de historische en feitelijke betrouwbaarheid van de Schrift, het zoeken van aansluiting bij kerken die niet dezelfde belijdenis delen en tenslotte van het ontkennen van Christus als onze enige Middelaar, dan hebben we niet te maken met verschillende zaken maar met één en dezelfde ziekte. Hoewel de vele symptomen verschillen in verschijningsvorm en impact, de ziekte wordt veroorzaakt door hetzelfde virus. Aanvankelijk lijken de symptomen niet ernstig, maar ze worden veroorzaakt door een virus dat niet stopt voordat het hele lichaam is verwoest.

 

De huidige kerkdeformatie volgt een bepaald patroon. In het algemeen gesproken kun je zelfs spreken van een bepaalde volgorde waarin de symptomen verschijnen. Wanneer je een symptoom herkent kun je er zeker van zijn dat de volgende eraan staat te komen, want ze zijn alle onderdeel van dezelfde manier van denken. Ik heb het nu over het relativisme  van het postmoderne denken dat in deze tijd sterk opkomt. Voor hen die deze symptomen negeren komt de dood stilletjes en snel.


Een beschrijving van het slagveld


Een van de meest prominente eigenschappen van het postmodernisme is dat het alle waarheid als relatief beschouwt. Het wil niet weten van absolute waarheden of onwaarheden. Er kan geen sprake zijn van absoluut goed of fout. De waarheid wordt niet gezien als een vast concept. Nee, de waarheid wordt bepaald door zijn relatie met veranderlijke factoren als tijd en omstandigheden. De waarheid wordt zelf ondergeschikt gemaakt aan de tijd en omstandigheid. Er bestaat dan dus geen tijdloze waarheid. Wat vandaag waar is hoeft dat morgen niet te zijn. Als iemand zegt “ik heb de waarheid”, wordt hij als naïef weggezet. Voor de postmodernist is waarheid kwikzilver: je kunt het niet vastpakken.


De postmodernist is trots op deze ontdekking. Hoe meer absolute zekerheden hij verliest hoe trotser hij is op zijn wetenschappelijke vooruitgang. Hoe meer vaste waarheden hij afzweert hoe verlichter hij zichzelf vindt. Er doet zich het vreemde verschijnsel voor dat mensen die steeds minder zeker van waarheid  zijn, ontzettend trots zijn op hun inzichten. Hun twijfels en onzekerheden noemen ze wetenschappelijke nederigheid. Desondanks zijn deze nederige twijfelaars erg trots. Want dit relativisme wordt gekoppeld aan het idee van evolutionisme. De relatieve waarheid van vandaag is beter die van gisteren. Onze huidige kennis is groter en dieper dan die van vorige generaties. Er is ook geen sprake van nederigheid in het verwerpen van “verouderde” belijdenissen van de kerk. Terwijl het postmodernisme ageert tegen de “zekerheden” van de Verlichting is hij maar wat trots op zijn eigen verlichting en wetenschappelijke superioriteit.


Volgens hun nieuw relativisme kan de waarheid vanuit talloze perspectieven worden beschouwt. Ieder individu heeft zijn eigen perspectief van de waarheid. Op zijn eigen manier is ieder perspectief waar, want de waarheid heeft vele facetten. Bovendien, alle individuele perspectieven veranderen voortdurend door veranderende tijden en omstandigheden en nieuwe ervaringen. Wie durft beweren dat zijn perceptie van de waarheid de enig juiste is? Nee, jouw perceptie is jouw interpretatie van de waarheid.


Waarheid wordt subjectief. En omdat dit relativisme zo subjectief  is wordt een “objectieve” zekerheid gezocht. Jouw perceptie van de waarheid mag niet teveel uit de pas lopen met wat de meerderheid van andere mensen vindt. Op deze wijze probeert men enige zekerheid en objectiviteit te brengen in de gezamenlijke duiding van onze tijd en samenleving. De mensen bepalen zo gezamenlijk wat waar is in hun tijd en samenleving.


Wanneer deze manier van denken de kerken binnenkomt betekent dat dat de leden van de gemeente gezamenlijk moeten vaststellen wat de stijl van het geloof en het leven als christen is. Het kerklid dat het postmodernisme een warm hart toedraagt kan het nog steeds eens zijn met de Gereformeerde belijdenis als dat van hem wordt verwacht in de kerk. Hij meent het dan wel niet echt, maar voelt daar geen spijt over. Want deze belijdenissen zijn onderdeel van zijn geschiedenis. Ze hebben dus enige historische waarde in hun tijd van ontstaan. Vanuit wetenschappelijk oogpunt gezien is het interessant wat de kerk in die tijd geloofde en beleed. En ergens heeft de postmodernist nog wel enige binding met die tijd, ook al voelt hij meer kritiek dan waardering. Hij voelt dus als postmodernist nog wel iets bij de belijdenis. Dat wil zeggen dat hij de belijdenis beschouwt als een relatieve waarheid die geldig was in de tijd en situatie van toen. Om relevant te zijn in deze tijd en situatie moet verder gekeken worden dan de historische belijdenis. En wanneer de kerk geschokt regeert op zijn nieuwe inzichten wil hij dat de kerk best wel vergeven. Tenminste wanneer er binnen de kerk maar aanwijzingen zijn voor een beweging die wijst in de richting van betere inzichten. Als de groei naar andere inzichten niet te lang duurt blijft hij misschien zelfs wel lid van de kerk. En als het even kan wil hij ook wel zijn bijdrage leveren. Hij acht zichzelf nog steeds Christen, een postmodern Christen, een Christen met een andere (verlichte) manier van denken. Daar moet binnen de kerk wel ruimte voor zijn als men wil dat hij lid blijft.


Als het postmodernisme de kerk binnenkomt, is de theologie van gisteren verouderd. En de postmoderne theoloog kan onmogelijk uit de voeten met de “oude”  belijdenissen. Vasthouden aan de oude  “waarheden” wordt gezien als stagnatie en maakt dat de kerk irrelevant wordt in onze tijd en situaties. Er is een jacht ontstaan op steeds veranderende  waarheden, en dat niet om de waarheden op zich, maar om relevant te blijven. En voortdurend klinkt het: als de kerk niet relevant blijft zal ze verdwijnen. En de enige manier om relevant te blijven is door te blijven zoeken naar steeds veranderende waarheid.


Deze manier van denken heeft ook gevolgen voor ons evangeliseren: om de wereld te winnen moeten we  relevant zijn  en dat betekent ook vaak aanpassen.
En voor de theoloog die werkzaam is op de universiteit heeft dit ook zijn gevolgen. Om wetenschappelijk in aanzien te blijven, moet hij theologie bedrijven die in de ogen van de academische wereld acceptabel is. Anders verliest hij academische relevantie. Tegelijkertijd moet hij theologie bedrijven die relevant blijft binnen een veranderende kerk.


Het lijkt daarom voor de postmoderne theoloog onmogelijk zijn werk te doen als hij gebonden blijft aan een set oude waarheden. Wanneer hij die vaarwel zegt, mag ook de Schrift zelfs niet de regels bepalen hoe theologie moet worden bedreven.
Theologie die onderworpen wordt aan de menselijke wetenschap die de goedkeuring van de wereld heeft en relevantie waarheid vormt voor een nieuwe generatie. Theologie wordt dan een wetenschappelijk spel met als inzet relevantie.  Om het spel leuk te houden en vooruitgang te boeken wordt ruimte gevraagd om te mogen experimenteren met de waarheid buiten de grenzen van een vaste belijdenis. Aangezien de waarheid wordt gezien als onderworpen aan tijd en situatie, kunnen we een relatieve waarheid voor onszelf scheppen door de tijden en omstandigheden te veranderen.
Dit is een opwindend spel waarin allerlei experimenten met de waarheid kunnen worden uitgevoerd. Als het  werkt en  relevant blijkt te zijn is er vooruitgang geboekt.


Maar de zonde is niet veranderd en ook het ongeloof is dezelfde gebleven, echter het heeft een modieus jasje aangetrokken. Postmodernisme, en dan vooral zijn relativisme, zie je opduiken in alle ketterijen van vandaag, tenminste in de ketterijen die het goed doen.


Een dodelijk wapen


Het postmodernisme is de kerk binnengedrongen in de nieuwe hermeneutiek. Hermeneutiek (de manier van Schriftuitleg) is de sleutel geworden in de strijd. Wanneer je de letterlijk woorden uit de Schrift aanhaalt mag je nog steeds zeggen: “Zo zei de Here”, maar het is arrogant en naïef om te zeggen: “Zo zegt de Here”. Er bestaat een kloof, zegt men, tussen wat God zei en wat dat voor ons nu betekent, een kloof die menselijke interpretatie moet overbruggen. Wat God zei is misschien wel waar, maar wat Hij echt bedoelde is onduidelijk geworden.


Hoe werkt deze nieuwe hermeneutiek? Het is een combinatie van taaltheorie en postmodern relativisme. Woorden, stelt men, hebben van zichzelf geen betekenis, het zijn slechts  symbolen die betekenis moeten overbrengen. Betekenis die slechts kort bestaat binnen een bepaalde tijd en situatie. Die betekenis is niet verbonden met de woorden maar met de tijd en situatie. Om de oorspronkelijke betekenis achter de woorden  te achterhalen moet de exegeet een hypothetisch tijd en situatiemodel maken. Hoe nauwkeuriger het model hoe meer de oorspronkelijke betekenis benaderd wordt. Maar natuurlijk ontbreken er altijd wel een aantal historische feiten waardoor het uiteindelijk resultaat nooit helemaal waterdicht is. Ieder deel van dit  hypothetisch model berust op interpretatie en alle menselijke interpretatie is feilbaar.


Dit wordt zelfs nog erger wanneer de nieuwe hermeneutiek de focus verplaatst van de auteur naar de ontvanger, van de spreker naar de hoorder. De hoorders eigen interpretatie van de woorden wordt de boodschap die overgebracht wordt. Als je de betekenis van een tekst wilt vaststellen, moet je niet meer vragen: “Wat zei God”?, maar liever: “Wat hoorde de ontvanger”?  Wat de eerste ontvanger eigenlijk hoorde kan niet worden gehaald uit de exacte woorden van de tekst. Het hypothetisch model van die tijd en situatie zal dat moeten uitwijzen.


Dan volgt de volgende stap. Nadat de exegeet de oorspronkelijke boodschap van deze tekst heeft gereconstrueerd middels een ingewikkeld proces van interpretatie en herinterpretatie moet de boodschap worden gecommuniceerd aan de ontvanger van nu. Dat vraagt echter een tweede reconstructie want de focus moet nu worden gericht op de ontvanger van nu. Hoe zal de nieuwe ontvanger in zijn tijd en situatie de boodschap ontvangen? Wat zal hij horen? Om er zeker van te zijn dat de boodschap  op de nieuwe ontvanger een vergelijkbaar effect heeft, moet hij worden gereconstrueerd volgens de nieuwe tijd en situatie. Pas wanneer dit hele proces is doorlopen kan de exegeet een aannemelijke suggestie doen ten aanzien van wat God te zeggen heeft.


Laat me dit proces duidelijk maken met een voorbeeld. Wanneer  1 Tim. 2: 11-13 door dit hermeneutisch proces gaat, krijgen we het volgende resultaat. In de tijd van Paulus was het maatschappelijk niet aanvaardbaar dat een vrouw macht uitoefende over de man. Om als kerk  geen aanstoot te geven aan de wereld onderwijst Paulus de vrouwen zich aan te passen aan de heersende opvatting in de maatschappij.


Wat is de boodschap voor vandaag? In onze samenleving ligt het precies andersom. Nu zal het voor de wereld  onacceptabel zijn wanneer we de ambten niet openstellen voor vrouwen. Dus Paulus onderwijst ons vandaag de dag dat we vrouwen moeten toelaten tot de ambten en ons moeten aanpassen aan de samenleving. Dat wil God ons hoogstwaarschijnlijk vertellen in 1 Tim 2: 11-13 ...


Zonder toepassing van deze nieuwe hermeneutiek kan de kerk vrouwen onmogelijk toelaten tot de ambten want de Schrift is daar duidelijk over. Alle kerken die de vrouw wel toelieten deden dit m.b.v. deze nieuwe (postmoderne) hermeneutiek. Op het moment dat kerken overgingen tot openstelling van de ambten voor vrouwen gaven ze officieel goedkeuring aan deze hermeneutiek.


Met deze hermeneutiek kan de exegeet prachtige dingen doen met de Schrift. De mogelijkheden zijn werkelijk onbeperkt. Neem bijvoorbeeld Rom. 1: 26, 27. Eerst een hypothetische reconstructie van de tijd en situatie. In de tijd van Paulus vonden er gewelddadige praktijken plaats door homoseksuelen, vaak onderdeel van rituelen in de afgodendienst. De volgende stap (de oorspronkelijke boodschap achter zijn woorden): de beschamende praktijk die Paulus veroordeelt, heeft niet zozeer betrekking op de homoseksualiteit zelf, maar op de afgodendienst van de heidenen en de gewelddadige wijze waarop daarin homoseksualiteit  een rol had. De oorspronkelijke hoorder “hoorde” in Rom. 1: 26, 27: God geeft afgodendienaars over aan beschamend geweld. De volgende stap (nieuwe tijd en situatie): wereldse mensen kunnen nog steeds homoseksualiteit op een gewelddadige en beschamende manier praktiseren. Volgende stap (boodschap voor vandaag): homoseksualiteit moet vorm gegeven worden in liefde. Volgende stap (waarschijnlijke toepassing): laat de wereld zien dat homoseksualiteit vorm gegeven kan worden in liefde en trouw.

Met een dergelijke hermeneutiek kunnen we de Bijbel alles laten zeggen, zolang we maar nederig blijven t.a.v. onze waarschijnlijke suggesties.


Maar de echte postmodernist zal zich niet al te veel bekommeren over teksten uit de Bijbel. Dogma’s zijn niet bijster populair want eeuwige waarheden bestaan niet. Ook Gods wet is relatief en behoeft herinterpretatie. Maar daar komen we in een ander artikel op terug, zo de Here wil. Laat ik dit nog toevoegen: voor de postmodernist is de wil van God een mystiek concept. En de postmoderne theoloog zal zeggen: “Vergeet de details van de wet, vergeet massieve regels. Volg gewoon Jezus ! Leef in de stijl van het koninkrijk. De Heilige Geest moet ons dan leiden zonder duidelijke instructies. En de dienaren van het Woord zullen komen met aanvaardbare suggesties hoe te handelen.


In minder dan 30 jaar zagen we duizenden kerken een radicale ommekeer maken. De vijand stormt ons tegemoet met de bajonet. De bajonet is deze nieuwe hermeneutiek. Wanneer de kerk wordt beroofd van een duidelijke Bijbel, volgt steevast ketterij. En het komt naar ons toe. Hier en daar verschijnen al de symptomen van de ziekte.


Wat moeten we doen? 
Laten we “tot het uiterste strijden voor het geloof dat eenmaal de heiligen overgeleverd is” (Judas 1:3). Laten we onze nek buigen onder de autoriteit van Gods Woord. Laat ons onderscheiden tussen waar en vals, goed of fout. Laten we tot God bidden om een reformatie zodat de kerken mogen terugkeren tot de Here en Zijn Woord. Dat we bereid mogen zijn ons af te scheiden van hen die God niet willen dienen naar Zijn Woord. Laten we in nederige afhankelijkheid van de Here trouw de Gereformeerde belijdenis naspreken bij een geopende Bijbel: Zo spreekt de Here ook  tot ons en onze kinderen.


Vertaling: C. Aardappel


Ds. M. Retief is sinds 2006 predikant van de Free Reformed Church of Kelmscott, Western Australia. Op 24-06-13 verscheen zijn artikel op defenceofthetruth.com en werd overgenomen op www.werkenaaneenheid.nl. Het wordt ook hier met zijn toestemming weergegeven.