Rond de Schrift

Voldaan - opgestaan!

D.J. Bolt

20-04-19

Weet u wie Socinus is? Ergens in een van onze gereformeerde belijdenissen komt hij voor. En bepaald niet in positieve zin: het is een 'goddeloze' man![1]
We gaan hem juist vandaag wat aandacht geven want zijn goddeloosheid heeft iets – alles – te maken met Goede Vrijdag en Pasen. En zijn opvattingen lijken tot op vandaag invloed te hebben, tot zelfs in gereformeerde kerken.

Socinus

In 1539 werd Faustus Sozzini (in het Latijn Socinus) geboren Siena. Deze Socinus, Italiaans theoloog en jurist, werd de grondlegger van

Faustus Socinus

het naar hem genoemde socinianisme[2]. In de tijd van de Reformatie is zijn leer fel bestreden. Maar ook in de tijd van onze voorvaderen als Herman Bavinck[3] en Klaas Schilder[4] kregen zijn ideeën aandacht en werden volstrekt afgewezen.

Wat leerde deze man? We zetten zijn belangrijkste ideeën op een rijtje[5].

• Christus is niet door zijn kruisdood maar door zijn zedelijk voorbeeld onze Verlosser geworden, niet door betaling voor onze zonden. Zijn dood is een bevestiging van zijn leer.
• Er is geen goddelijke Drie-eenheid (anti-trinitarisch). Jezus was slechts mens, niet 'God de Zoon' wel Gods Eniggeboren Zoon[6]. De Heilige Geest is ook niet God maar een kracht.
• Niets in de Bijbel kan in tegenspraak zijn met het menselijke denkvermogen[7].
• Er is geen erfzonde.
• De mens is in staat de leer van Jezus in praktijk te brengen.
• Verkiezing en verwerping is in strijd met Gods liefde, en met de vrije wil van de mens.

Het zal duidelijk zijn dat hier alle gereformeerde nekharen ten berge rijzen. Het is immers allemaal zo volstrekt in strijd met onze confessie[8] dat een betrokken catechisant de weerlegging op zich kan nemen.

Maar toch!

We willen iets laten zien hoe de familie[9] Sozzini alias Socinus tot op vandaag de geesten in meer of mindere mate beïnvloedt. We beperken ons daarbij nú tot m.n. de eerste genoemde dwaling.

Moderne Socinianisme

Dr. GJ. Roest, docent aan de Theologische Universiteit Kampen (TUK), heeft een boek gelezen waarvan hij vindt dat de schrijver

'een diepe en verfrissende doordenking [geeft] van de cruciale vraag hoe Jezus het kwaad in deze wereld overwint. Hij laat aspecten van het evangelie zien die veel christenen vandaag de dag niet meer kennen, maar die oude papieren hebben. Hij verwoordt het bovendien prikkelend, uitdagend, helder en eigentijds' (vet van Roest).

Als je zo'n laaiend-lovende recensie van een penproduct publiceert (en hij is niet de enige) moet er wel iets bijzonders aan de hand zijn. Over wie en wat heeft deze TUK-docent het?

Het gaat over het boek Het vergeten evangelie van Reinier Sonneveld, vroeger vrijgemaakt-gereformeerd, nu lid van een (eigen?) huisgemeente in Utrecht. Sonneveld is (veel)schrijver. De achterflap van zijn boek vermeldt met enige trots dat hij al 'een kwart miljoen boeken verkocht'.
Al eerder kwam Sonneveld in ons blikveld toen hij samen met dr. J.M. Burger (TUK, systematische theologie) het omstreden boek Cruciaal uitgaf. Dit boek met de subtitel 'De verrassende betekenis van Jezus' kruisiging' kan als een stoepsteen worden gezien voor deze nieuwe publicatie[10].

De inhoud van het nieuwe boek heeft veel aandacht getrokken. Op 8 maart jl. werd er zelfs een studiedag over gehouden aan de TUK waarop diverse theologen het woord voerden[11].   

Waarom heeft Sonneveld dit boek geschreven? We proberen nu de kern aan te geven, mogelijk analyseren we later nog wat dieper. De schrijver vond na jaren 'het geloof weer terug'. Maar die kruisiging van Jezus …, 'ik begreep het in wezen niet', schrijft hij (25). Hij kan niet leven met wat hij noemt dat 'model' van 'verzoening door voldoening' dat gereformeerden aanhangen. Want dat lijkt op heidense afgoderij waar de straf van de goden moest worden afgekocht, vindt hij. Daarom probeert Sonneveld een oude overtuiging[12] weer leven in te blazen: Jezus Victor[13]. Dat betekent: de mens Jezus heeft als eerste 'alle testen' in volkomen gehoorzaamheid doorstaan. Tenslotte is hij daarvoor geëxecuteerd. Daarmee is

'God koning geworden in zijn leven, God is gekroond in zijn geest, anders gezegd: Gods koninkrijk is nu gesticht. Voor het eerst in de geschiedenis is er een plek, Jezus namelijk, die God volledig doordrenkt'.
Dit is de ultieme doorbraak. Vanaf nu kán dat blijkbaar, een soort hemel op aarde. () Er is een goede wereld waarin iedereen het volle leven kan ervaren en bij Jezus is die begonnen.
Dat is het evangelie volgens de Bijbel.' (162, 163)

Maar zijn fundamentele vraag is nu:

'… hoe heeft Jezus' individuele gevecht betekenis voor de mensheid? Waarom is de overwinning van een mens de redding van de mensheid? (190, 207)

De kruisiging heeft volgens Sonneveld gezorgd voor 'toenadering, communicatie en eenwording van God en mens'. Dat gebeurt door wat scheidt - het kwaad in en buiten ons - te overwinnen. Echter verzoening-door-voldoening 'legt het probleem (grotendeels) bij God: die is zo heilig dat hij ons niet bij zich kan dulden tenzij wij rechtvaardig genoeg worden' (213). En daar stelt hij dan ook (11) zeer kritische vragen bij (214). O.a:

• Hoe kan een enkel mens de straf van allen ondergaan? Enkele uren marteling wegen die op tegen het kwaad van miljarden mensen in verleden en toekomst?
• Hoe kan leed betaling van schuld zijn? Hoe kan Jezus' rechtvaardiging overgedragen worden op anderen?
• Rechtdoen is toch iets anders dan vergeven en verzoening?
• Lijkt verzoening-door-voldoening niet verdacht veel op de heidense offercultus, waar immers ook offers werden gebruikt om goden op andere gedachten te brengen (ook 217).
  De offerdienst in het OT zien als stillen van God toorn is heidendom (220).

We stoppen met zijn vragenlijstje, de belangrijkste hebben we wel gehad. Sonnevelds generale conclusie is: 'Verzoening-door-voldoening is psychologisch en theologisch eigenlijk onbegrijpelijk' (216). Hij wil niet weten van Gods toorn en oordeel over de mensheid. Of beter, Gods oordeel bestaat uit het toelaten van het kwaad dat de mensen elkaar aandoen[14]. En Jezus' kruisiging en opstanding zorgen er dan voor dat die Goddelijke toelating van mensenkwaad uiteindelijk tot een einde komt (219). Dat is 'principieel' en 'fundamenteel' het evangelie van Paulus naspreken, volgens Sonneveld. Jezus is een 'inspiratiebron' voor onze goede werken om het kwaad in en om ons te overwinnen.

Sonneveld werkt dan verder uit hoe wij aan de slag moeten in dit nieuwe hoofdstuk van de mensheid '('recapitulatie', samenvatting) dat Jezus begon, zoals bijvoorbeeld door het organiseren van rebellengroepen die 'het kwaad absorberen' (185). Om zo de volmaakte wereld die Hem voor ogen stond, te bereiken.

De aandachtige lezer zal allerlei meer of minder sterke associaties hebben ervaren met Socinus' ideeën die we eerder voor het voetlicht brachten. In zijn rationele denken raakt de auteur onvermijdelijk steeds meer Bijbelse noties kwijt in zijn 'modellen' vergelijkingen.
Het lijkt er op dat zijn afscheid van de Bijbelse verzoeningsleer leidt tot een nieuw activisme dat er vanuit gaat dat wij met onze inspanningen die nieuwe wereld waarop gerechtigheid woont zullen maken.  

Sonneveld wil weer terug naar de vroegchristelijke kerk met haar idee 'Christus Victor' die door ons geheel vergeten zou zijn. Maar heeft hij wel in de gaten dat zijn voorstellingen eigenlijk een geestelijk plagiaat zijn van opvattingen van dr. H. Wiersinga en dr. C.J. den Heyer die ook het verzoenende offer van de Heiland hartgrondig verwierpen[15]? Het Evangelie is niet vergeten maar werd geloochend!

Kennelijk kent Sonneveld van de gereformeerde belijdenisgeschriften nog wel de vragen maar is hij de antwoorden kwijtgeraakt. Dat is heel jammer want daarin is op een heldere Schriftuurlijke manier het blijde Evangelie verwoord van onze redding door Christus' bloed. We gaan er aandacht aan geven want tenslotte is dát wat de vreugde is van Goede Vrijdag en Pasen.

Wij belijden

Om de waarde van onze redding en verlossing in te kunnen schatten zullen we eerst de torenhoogte van onze schuld en zonde moeten kennen. Laten we luisteren naar Paulus als hij ook ons zó verpletterend schuldig stelt, Rom. 3:10 ev. (we betrekken het op onszelf)[16]:

Er is niemand rechtvaardig, ook niet één,
         er is niemand die verstandig is,
         er is niemand die God zoekt.
Allemaal zijn wij afgedwaald,

         samen zijn wij nutteloos geworden.

Er is niemand die goeddoet,

         er is er zelfs niet één.
Onze keel is een open graf,

         met onze tong plegen wij bedrog,

         addergif is onder onze lippen.
Onze mond is vol vervloeking en bitterheid,
         onze voeten zijn snel om bloed te vergieten.
Vernieling en ellende zijn op onze wegen,
         en de weg van de vrede hebben wij niet gekend.
De vreze Gods staat ons niet voor ogen.
 

Dát is de situatie nadat wij 'in Adam' in opstand tegen de almachtige God zijn gekomen. Vanaf de zondeval vreet die zonde als de kanker tot heden door in de mensheid. De gevolgen zien we in en om ons, elke dag. Soms haast onopgemerkt in kleine dingen, dan weer in al zijn verwoestende gevolgen die de media halen.

Wij hebben Gods prachtige scheppingswerk in al zijn facetten vernield, afgebroken, bezoedeld. En doen dat als verdorven mensen nog dagelijks.   

Daarom toornt God. We zien daarvan een eerste wereldwijd voorbeeld in de catastrofale Zondvloed (Gen. 6:5 e.v). Dat is maar niet een uit de Hand gelopen natuurramp maar de Gód die zijn oordeel voltrekt over een wereld waarin vrijwel ieder zich geheel van Hem had afgekeerd.

God is een verterend vuur (Hebr. 12:29). De zonde tegen de allerhoogste Majesteit kan en wil Hij niet ongestraft laten (HC v/a 11). De doodstraf in het paradijs uitgesproken zal voltrokken worden.

Zo zijn ook wij verloren.

Waard verdoemd te worden.

Ons wacht Gods eeuwige straf.

Kern van het evangelie

Zielsgelukkig mogen we meer weten! Er is een uitweg gebaand. Want onze God is

volmaakt in liefde,

volmaakt rechtvaardig,

volmaakt barmhartig.

Dat is onbegrijpelijk groot voor ons mensen die altijd weer het ene in mindering moeten brengen op het andere. Wij kunnen met onze ratio, onze gedachten niet bij Gods gedachten en wegen, die altijd hoger zijn dan de onze (Jes. 55). God in zijn majesteit is in alles tegelijk volmaakt. Ontzagwekkend en aanbiddelijk.
Deze God heeft dat zó zichtbaar en tastbaar gemaakt in het lijden, sterven en de opstanding van onze Heiland Jezus Christus. Dat is al in het OT ontroerend verwoord

Hij werd door ons veracht en mishandeld
en tóch droeg Hij onze ziekten en smart.
Hij werd zwaar gewond door onze overtredingen,
God verbrijzelde Hem om onze ongerechtigheden.
De straf was op Hém, de straf die vrede met God geeft,
Hij, zelf zondeloos, onderging die als een lam
en liet hij zich stil, zonder verzet slachten.
Dit schuldoffer rechtvaardigt velen
omdat Hij zó biddend de zonden van velen heeft getorst.
(naar Jes. 53)

Hij in onze plaats. Hij heeft de bloedschuld die wij bij de HEERE hadden, voldaan. Verzoening bewerkt tussen God en de mens die dat Evangelie gelooft. Al die zonden van miljarden mensen heeft Gods Zoon uitgedelgd. Heel zijn levenstijd op aarde was Hij daar mee bezig. In het bijzonder in die helse uren aan het kruis waar alle duivels Hem besprongen en alles in het werk stelden om alsnog de beslissende slag te winnen van de Levensvorst. 'Een paar marteluren aan een kruis'? Hoe weinig inzicht is er dan in Christus' dragen van de vloek en de eeuwige toorn van God.

Verlossing, redding, ook nieuw leven. Want 'nu jaagt de dood geen schrik maar aan want alles, alles is voldaan[17]! Dat sluitstuk van Christus' verzoenend leven, zijn opstaan uit de dood, kan niet gemist worden. We zouden wel verzoend zijn, maar toch nog eeuwig dood blijven bij ons sterven. Echter met diepe dankbaarheid gedenken wij bij Pasen: Christus is eersteling, de eerste van ons allemaal die opgewekt zullen worden, eeuwig zullen we bij Hem zijn die ons verloste. (1 Kor. 15:20). Zo doet Hij ons delen in de gerechtigheid die Hij aan het kruis verdiende.
Dat is het feestevangelie van Pasen na Goede Vrijdag dat we nooit mogen vergeten!

Nieuw leven!
Eeuwig leven!
Volmaakt leven!

Daarom

In het kruis zal ’k eeuwig roemen!
En geen wet zal mij verdoemen;
Christus droeg den vloek voor mij!
Christus is voor mij gestorven,
heeft genâ voor mij verworven!
’k ben van dood en zonde vrij!

NOTEN

(Dit artikel staat verkort ook in De Bazuin van 17-04-19)