Ethiek

Rond de Schrift

Nieuwe artikelen
Signalen



Aanmelden GRATIS nieuwsbrief

Naam:
E-mail:



printen

mailen

Gewone taal voor een ongewoon boek? 1

 

Dr. W.J. Heeringa

04-11-17

 

Lezing gegeven op de startavond van de gezamenlijke Bijbelstudieverenigingen binnen De Gereformeerde Kerken in Nederland (hersteld) in Groningen, Friesland en Drenthe op vrijdagavond 8 september 2017 in Hijken, en op het kamp van de studentenvereniging Virtute Dei op zaterdagmorgen 21 oktober 2017 in Bakkeveen. De tekst van de lezing die hier geboden wordt is op een aantal punten iets uitgebreid.

 

1. Inleiding

 

De Bijbel is een gift. In de Bijbel lezen we dat God alles in zes dagen geschapen heeft en op de zevende dag rustte. We lezen dat de mens in het paradijs zelf wilde uitmaken wat hij doen of laten zou in plaats van gehoorzaam te zijn aan Zijn Schepper. God gaf toen Zijn eigen Zoon als redder voor al wie op Hem vertrouwt. De eeuwige straf die Gods kinderen verdiend hadden, werd door Hem gedragen, vooral toen Hij gedurende drie uren ondergedompeld was in de hel van Gods toorn. De Bijbel eindigt met het perspectief op de eeuwigheid: het is weer goed tussen God en Zijn volk, voor altijd. Zonde, de dood, pijn, verdriet en tranen zullen er nooit meer zijn. Voor altijd ontvangt God alle glorie in volmaaktheid.

 

2. Maarten Luther

 

Dat wij dat alles in de Bijbel kunnen lezen in de taal die wij spreken is een gift! Het is niet vanzelfsprekend dat we beschikken over een betrouwbare Bijbelvertaling in de taal die we zelf spreken. Het is dit jaar 500 jaar geleden dat Luther zijn 95 stellingen publiceerde. Vooral Luther heeft eraan bijgedragen dat mensen de Bijbel in hun eigen taal konden lezen.

 

In Luthers tijd bestonden er al Bijbelvertalingen in het Middelhoogduits. Maar die waren niet vertaald vanuit de grondtalen van de Bijbel. Het waren vertalingen van een vertaling, namelijk van de Vulgata, een Latijnse vertaling die in die tijd de standaard was. Bovendien was het Duits dat men gebruikte moeilijk te begrijpen.

 

Toen Luther in 1521/1522 op de Wartburg verbleef, vertaalde hij de Bijbel rechtstreeks uit de grondtekst. Daarmee vermeed hij de vertaalfouten in de Vulgata. Bovendien schreef hij in populair Duits dat veel beter te begrijpen was. Hij vertaalde het complete Nieuwe Testament in slechts elf weken. In september 1522 verscheen de vertaling in druk, het zogenaamde Septembertestament. Er werden 3000 exemplaren gedrukt. Die waren in drie maanden al uitverkocht. Luther heeft ook het Oude Testament vertaald. In 1534 verscheen de eerste complete Lutherbijbel.

 

Luther probeerde in zijn vertaling zo dicht mogelijk bij de grondtekst te blijven. Maar tegelijk werd zijn taalgebruik bepaald door hoe de mensen thuis, op straat en op de markt spraken.[1] Teksten met een diepere betekenis wilde hij vooral woord-voor-woord vertalen.[2] Tot aan zijn dood toe heeft Luther steeds gewerkt aan verdere verbetering van zijn vertaling. De laatste uitgave tijdens zijn leven verscheen in 1545.[3]

 

Deze versie is enkele eeuwen vrijwel ongewijzigd herdrukt. Maar de Duitse taal veranderde in die tijd. Men vond het daarom wenselijk dat taal en spelling zouden worden aangepast. Op een bijeenkomst in Eisenach in 1863 kwamen de  bijbelgenootschappen van de verschillende Duitstalige landen samen. Op hun voorstel werd besloten tot een revisie. In 1883 verscheen een proefuitgave, en 1892 een volgende revisie. Uiteindelijk verscheen de Lutherbijbel van 1912.[4] Deze uitgave is nog steeds verkrijgbaar, onder ander bij de Gereformeerde Bijbelstichting.

 

3.  William Tyndale

 

Luther is van invloed geweest op William Tyndale. Ook over hem wil ik iets vertellen. Tyndale was geboren rond het jaar 1485[5] in Gloucestershire. Hij studeerde in Oxford letteren en theologie. Hij werd kapelaan in Little Sodbury. Tyndale nam de leer van de reformatie aan. Dat leidde tot een conflict met de geestelijkheid.[6] Na een hardvochtige discussie met enkele geestelijke leiders zei een geestelijke tegen hem: “We kunnen beter zonder Góds wetten dan zonder die van de paus.” Tyndale zei toen: “Ik veroordeel de paus en al zijn wetten. Indien God mijn leven spaart, zal over een paar jaar een jongen aan de ploeg meer weten over de Schrift dan hij.” Tyndale wilde dus dat iedereen de Bijbel in z'n eigen taal zou kunnen lezen.

 

In 1525 reisde William Tyndale naar Keulen, Worms en Marburg. Daar vertaalde hij het Nieuwe Testament in het Engels. Dit verscheen in 1526 in Worms. Aan zijn wijze van vertalen en ook aan zijn aantekeningen is de invloed van Luthers leer duidelijk te merken. Tyndale's vertaling was de eerste Engelse vertaling die direct vertaald was uit de grondtekst. Tyndale gaf door zijn vertaling het gewone volk toegang tot het Woord van God. Maar daarmee maakte hij de geestelijkheid woedend.

 

Steeds op de vlucht voor de katholieke geestelijkheid, kwam hij uiteindelijk in Antwerpen terecht. Daar verschenen bij Merten de Keyser een herziening van zijn Nieuwe Testament, de vijf boeken van Mozes en verschillende theologische geschriften.[7] In 1535 werd hij in Antwerpen verraden en bij de inquisitie aangebracht. Hij werd gevangengenomen. In 1536 werd hij in Vilvoorde door wurging gedood en daarna verbrand. Zijn laatste woorden waren: "Heere, open de ogen van de koning van Engeland.”[8]

 

4. King James Version

 

Zoals gezegd heeft Tyndale het complete Nieuwe Testament vertaald. Hij vertaalde ook de eerste 14 boeken van het Oude Testament (Genesis t/m 2 Kronieken). Ook vertaalde hij Jona.[9]

 

In 1535 verscheen de Coverdale Bijbel. In deze Bijbel waren de eerste vijf boeken van het Oude Testament en het complete Nieuwe Testament van Tyndale. De ontbrekende Bijbelboeken waren vertaald door Myles Coverdale. Maar die waren niet vertaald vanuit de grondtekst, ze waren vertaald vanuit Duitse en Latijnse vertalingen.[10] In 1537 verscheen de Matthew Bible, waarin de eerste 14 Bijbelboeken en het Nieuwe Testament van Tyndale waren opgenomen. De overige boeken waren weer vertalingen van Coverdale.[11] In 1539 verscheen de Great Bible. Die was gebaseerd op de Matthew Bible, alleen waren de kanttekeningen weggelaten. De Great Bible verscheen onder volmacht van koning Henry VIII. De verschijning van deze Bijbel mogen we zien als verhoring van de bede die Tyndale vlak voor zijn sterven had uitgesproken. In 1560 verscheen de Geneva Bible. Deze was vertaald in Geneve. Dit was de eerste Engelse Bijbel die volledig rechtstreeks vertaald was uit de grondtekst. De tekst van het Nieuwe Testament bevatte voor 80% de tekst van het Nieuwe Testament van Tyndale.[12] [13]

 

In 1604 belegde koning Jacobus I in Hampton Court Palace een ontmoeting met een delegatie van Engelse puriteinen. Hij gaf de opdracht tot het maken van een nieuwe vertaling die alle voorgaande vertalingen moest vervangen. 54 geleerden en geestelijken hebben zeven jaar lang aan deze vertaling gewerkt. De King James Bijbel is helemaal uit de grondtalen van de Bijbel vertaald. De King James Version is grotendeels gebaseerd op de Geneva-bijbel. Volgens een schatting is het Oude Testament voor 76% van Tyndale, en het Nieuwe Testament is voor 83% van Tyndale.[14]

 

5. Statenvertaling

 

De totstandkoming van de King James Version deed de Synode van Dordrecht (1618-1619) besluiten ook in Nederland tot een officiële Bijbelvertaling te komen. Dit werd de Statenvertaling. Twee Nederlandse vertalingen die er toen al waren, waren de Liesveldtbijbel en de Deux-Aesbijbel. De Liesveldtbijbel was de eerste volledige Nederlandstalige Bijbel.[15] Deze werd uitgegeven door Jacob van Liesveldt. De eerste uitgave verscheen in 1526. De tekst van het Nieuwe Testament was gebaseerd op Luthers uitgave uit december 1522. Het Oude Testament was ook zoveel mogelijk op Luther’s vertaling gebaseerd. Maar omdat Luther nog niet alles vertaald had, waren ook Bijbelboeken vertaald uit de Vulgata en uit andere vertalingen. In 1534 verscheen een volledige vertaling van Luther. Daarom was de Liesveldtbijbel pas vanaf 1535 volledig gebaseerd op de Luthervertaling.[16] [17]  In 1562 verscheen in Emden de Deux-Aesbijbel. Het Oude Testament is weer vertaald uit de Lutherbijbel, maar het Nieuwe Testament is uit de brontekst vertaald. De Liesveldtbijbel heeft ook als bron gediend.[18]

 

De kwaliteit van beide Bijbelvertalingen was niet zo best. Ze wemelden van de fouten.[19] Daarom gaf de Synode van Dordrecht de opdracht tot met maken van een nieuwe vertaling. De Staten-Generaal werd gevraagd de vertaling te betalen. De Staten-Generaal gingen in 1626 akkoord met het verzoek van de synode, waarop de vertalers aan de slag konden. Het vertaalwerk gebeurde in Leiden. In 1635 was de Statenvertaling gereed. In 1637 werd ze door de Staten geautoriseerd.[20]

 

De Statenvertaling was de eerste officiële Nederlandstalige Bijbelvertaling, die rechtstreeks uit het oorspronkelijke Hebreeuws, Aramees en Grieks was vertaald.

 

Wordt vervolgd

 

NOTEN


[1]     Carter Lindberg, The European Reformations (Oxford: Blackwell Publishing, 1996), 91.

[2]     Summarien über die Psalmen und Ursach des Dolmetschens“ (1533).

[3]     https://www.die-bibel.de/bibeln/bibelkenntnis/wissen-bibeluebersetzung/geschichte-der-bibeluebersetzung/luther/

[4]     L.M. P. Scholten. Is de Lutherbijbel nog wel de Lutherbijbel? StandVastig, maart 1995, p. 8-11.

[5]     Tyndale's birth was about 1485 according to History of the Revised Version in 1881.

[6]     https://de.wikipedia.org/wiki/William_Tyndale

[7]     https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Tyndale

[8]     Maar zie ook: Dr. P. de Vries. De geschiedenis van de Engelse bijbelvertaling. Standvastig 2011,  nummer 1, p. 11-15.

[9]     http://yalebooks.yale.edu/book/9780300052114/tyndales-old-testament

[10]   https://en.wikipedia.org/wiki/Coverdale_Bible

[11]   https://en.wikipedia.org/wiki/Matthew_Bible

[12]   https://nl.wikipedia.org/wiki/Geneva_Bible

[13]   https://nl.wikipedia.org/wiki/King_James_Version

[14]   Tadmor, Naomi (2010), The Social Universe of the English Bible: Scripture, Society, and Culture in Early Modern England, Cambridge UP, p. 16, ISBN 978-0-521-76971-6, citing Nielson, John; Skousen, Royal (1998), "How Much of the King James Bible is William Tyndale's? An Estimation Based on Sampling", Reformation, 3: 49–74.

[15]   https://nl.wikipedia.org/wiki/Delftse_Bijbel

[16]   http://bijbel.wikidot.com/liesveldt-bijbel

[17]   http://www.bijbelsdigitaal.nl/liesveltbijbel-1542/

[18]   https://nl.wikipedia.org/wiki/Deux-aesbijbel

[19]   Toespraak van Ds. C. Harinck te Utrecht voor de Stichting tot Handhaving van de Statenvertaling gehouden op 12 november 1968 in de "Bethelkerk" van de Gereformeerde Gemeente, 's-Gravenhage-Zuid.

[20]   https://nl.wikipedia.org/wiki/Statenvertaling