Printen

Genesis lezen met Biologos ogen

 

D.J. Bolt
04-05-13


ForumC
is een 'denktank' voor geloof, wetenschap en samenleving. Het wil het christelijk geloof verbinden met de grote vragen die leven binnen de samenleving en wetenschap.
Het forum verzorgt diverse publicaties en is uitgever van het wetenschappelijke tijdschrift Radix. Daarnaast organiseert het debatten en symposia, en faciliteert het netwerken van christelijke vakgenoten.
Aan Radix is een lange lijst van geleerde medewerkers verbonden. De Redactieraad telt alleen al zeventien professoren waaronder verschillende hoogleraren uit gereformeerd-vrijgemaakte kring!

ForumC heeft kort geleden van de Amerikaanse organisatie BioLogos een forse subsidie gekregen met het doel 'de discussie over schepping en evolutie te verbeteren'. Daarbij is het natuurlijk interessant om te weten wat het standpunt van ForumC zélf is.
De club heeft in het Darwinjaar 2009 een verklaring uitgegeven die als volgt luidt:


 Een verklaring van gezamenlijk geloof in God als Schepper

 

 

Wij verwonderen ons over de schoonheid van de schepping en de goedheid en de almacht  van de Schepper. In het besef dat al ons spreken over God en Zijn schepping gebrekkig is, verklaren we het volgende:

 

(1) Wij geloven in God de almachtige Vader, de Schepper van hemel en aarde, van alle  zichtbare en onzichtbare dingen. Wij geloven in één Heer, Jezus Christus, de eniggeboren Zoon van God, door Wie alles geschapen is. En wij geloven in de Heilige Geest die levend maakt.

 

(2) Wij geloven dat deze drie-enige God Zich laat kennen uit de Bijbel, Zijn heilig, geloofwaardig en betrouwbaar Woord dat Hij aan ons heeft geopenbaard. In dat perspectief herkennen wij ook met eerbied Zijn majesteit en het werk van Zijn handen in de natuur, zijn schepping.

 

(3) De tekst van Genesis en andere Bijbelgedeelten over Gods scheppingswerk zijn een  essentieel en onmisbaar onderdeel van Gods Woord waarin ons fundamentele zaken  worden geleerd over het wezen van God, de mens en de wereld. De Bijbel leert ons over Gods goede schepping, de gebrokenheid door de zondeval, en het herstel door Christus.

 

(4) Wij zien wetenschap, het onderzoek van de natuur en de cultuur, als een waardevolle activiteit die ons allerlei kennis kan verschaffen over Gods schepping en ons opnieuw bepaalt bij Zijn eeuwige kracht en goddelijkheid.

 

(5) Wij allen geloven zonder voorbehoud dat God alles heeft geschapen. Hoewel wij constateren dat wij als christenen van mening verschillen over hóe Hij dat heeft gedaan, weten wij ons verbonden in ons gezamenlijk geloof in de Schepper en erkennen wij dat deze meningsverschillen geen barrière hoeven te vormen om elkaar te accepteren als broeders en zusters in Christus.

 

(6) Wij verlangen naar vruchtbare en openhartige onderlinge gesprekken over wat we mogen leren uit Gods Woord en uit de door God geschapen natuur, en hoe we beide mogen lezen.

 

NB: Mensen ondertekenen deze verklaring op persoonlijke titel

 

Opstellers zijn: Herman Bos, Gijsbert van den Brink, Cees Dekker, Evert van der Heijde, Barend Kamphuis, Henk Medema, Mart-Jan Paul en Cors Visser

 

Ondertekenaars

Bram van den Beek, Antoine Bodar, Ad de Boer, Lans Bovenberg, Ad de Bruijne, Koos van Delden, Els van Dijk, G. Sander van Doorn, Frank van der Duyn Schouten, René Fransen, Pieter Gorissen, Jan van der Graaf, Arenda Haasnoot, Arnold van Heusden, Ben Hobrink, Andries Knevel, Gerard de Korte, Peter Kos, Roel Kuiper, Arjan Lock, Bert Loonstra, Ard Louis, Marnix Medema, Patrick Nullens, Evert Jan Ouweneel, Willem J. Ouweneel, Eric Peels, Bas Plaisier, Arjan Plaisier, Wim Rietkerk, Egbert Schuurman, Willem Smouter, Marc de Vries, Ronald Westerbeek , Anton de Wit , Tom Zoutewelle, Klaas van der Zwaag.

 

[cursief van djb]


Een indrukwekkende lijst van namen. Allerlei vooraanstaande leidslieden hebben hun naam aan deze verklaring verbonden. Van Protestants tot Vrijgemaakt, van Rooms tot Nederlands gereformeerd.[1]
Het is ook een mooie tekst. We zouden aan vrijwel alle onderdelen ook onze naam kunnen verbinden. Maar de angel zit natuurlijk in (5). In een artikel in het Reformatorisch Dagblad[2] riep Cors Visser, directeur van ForumC, op, niet "weg te lopen voor vragen over schepping en evolutie". Hij vertelt dat ForumC de Verklaring opstelde samen met christenen die uitgaan van een schepping in zes dagen of een schepping in 15 miljard jaar. Ja, dat moet dus wel leiden tot een agnostisch getint statement als in (5). "Wij weten niet hoe Hij het heeft gedaan ….". En dus kunnen theologen van links naar rechts, van Bonder tot Rooms-Katholiek dit scheppingscredo ondertekenen.

Maar er is wel een onderliggend program dat duidelijk moet maken 'hoe' het ontstaan van de hemel en aarde dan wél in elkaar steekt. Want ook in gereformeerde kringen is het geloof in een theïstische evolutie in opmars. Deze evolutie wil wetenschappelijk verklaren hoe de wereld die we aanschouwen tot stand is gekomen zonder dat daarin plaats is ingeruimd voor de God van Genesis 1 als Schepper van hemel en aarde die sprak en het was er. 'Schepping' is een eeuwigheid durend autonoom proces geworden, beantwoordend aan de wetten van Darwinistisch georiënteerde wetenschap. Het is allemaal begonnen met de grote knal van niets tot iets. En dat iets heeft zich vervolgens al natuurlijk-selecterend van materie tot mier, mammoet en mens ontwikkeld. God is alleen nog goed voor het grote gat dat aan het begin nog steeds gaapt en misschien voor de overgang van dode naar levende materie.  

Voor dat program komt de subsidie van BioLogos uitstekend van pas. Die zeven ton kan mooi worden gebruikt om de geesten om te turnen van het 'klassieke' Schriftgeloof naar de wonderen van de evolutietheorieën. Invloed op het christelijke en gereformeerde onderwijs is daarbij van groot belang.
Welnu, dat is geregeld. De christelijke 'denktank' ForumC en het platform Identiteit en Kwaliteit in de leergebieden (I&K), een netwerk van christelijke scholen voor voortgezet en hoger onderwijs, zijn gaan samenwerken. In een partnerschap beogen beide organisaties versterking van „Bijbelgetrouw voortgezet onderwijs”. ForumC wil initiatieven ondersteunen die gericht zijn op geloof, wetenschap en samenleving en zo kan zijn missie ook bij middelbare scholen gestalte krijgen. Het gaat hier onder meer om het Driestar College in Gouda, Driestar Educatief in Gouda, de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle, de Gereformeerde Scholengemeenschap Randstad in Rotterdam, het Gomarus College in Groningen, het Greijdanus College in Zwolle, de Guido de Brès Scholengemeenschap in Amersfoort, de Pieter Zandt Scholengemeenschap in Kampen.


Er staat hier dus nogal wat op het spel[3]. Niet minder dan een grondige geestelijke beïnvloeding van de jeugd en jongeren op onze scholen! Is die wel in vertrouwde handen? De eerder genoemde directeur van ForumC voelt wel dat hier mogelijk vragen kunnen rijzen:


Uiteraard is het prima als mensen kritiek hebben op onze insteek en vinden dat bepaalde inbreng niet wenselijk is omdat het niet wetenschappelijk of niet Bijbels genoeg is. Maar voor het goede gesprek over deze vragen is het funest om anderen bij voorbaat in een hoek te plaatsen en van een geheime agenda te betichten.


Misschien zou het goed zijn voor onderling vertrouwen om hier éérst eens met elkaar over door te praten. Want het is voorlopig niet goed voorstelbaar dat een geweldige Amerikaanse subsidie ook niet een duidelijke spits heeft. En dat ergens ook hier geldt: die betaalt bepaalt.
Dit kan argwanend klinken echter daar is ook wel reden toe. Laten we maar eens luisteren naar een kritische beschouwing van dr. Bredenhof, gereformeerd predikant van Canadian Reformed Churches. Hij doet een boekje open over de ideeën van John Walton, lid van de Raad van Adviseurs van geldschieter BioLogos. En ontdekt een parallel met een oude maar ook in onze kringen actuele dwaling.


Gedachten over de lezing van John Walton: Genesis lezen met oude ogen


Dr. W.L. Bredenhof
1 april 2013


Onlangs werd mij gevraagd of ik de lezing van Dr. John Walton ‘Genesis lezen met oude ogen’ wilde bekijken  en er feedback op geven. Walton was recent in de Fraser Valley van Brits Colombia en gaf daar deze lezing en ik heb begrepen dat er verscheidene Canadees-Gereformeerde mensen aanwezig waren.


Walton’s benadering van Genesis 1 wekt belangstelling. Sommigen vinden zijn argumenten indringend. Daarom en ook omdat de vraag naar de oorsprong van het leven in onze kerken onderwerp van discussie vormt, vond ik het de moeite waard deze lezing te bekijken en mijn mening erover te delen. Ik ga niet op alles in wat hij zei, maar stip wat kernpunten aan die bij mij zorgen baren.


Allereerst, wie is Dr. John Walton? Hij is professor Oude Testament aan het Wheaton College. Hij geeft al sinds 2001 colleges op Wheaton en heeft veel boeken en artikelen geschreven, o.a. The Lost World of Genesis One: Ancient Cosmology and the Origins Debate.  Bovendien is hij lid van de Raad van Adviseurs van BioLogos. Voor het geval u met deze organisatie niet bekend mocht zijn, kunt u hier lezen wat zij geloven. BioLogos is vast overtuigd van theïstische evolutie en promoot die:

“Wij geloven dat God het heelal, de aarde en alles wat leeft in de loop van miljarden jaren heeft geschapen… Wij geloven dat de diversiteit en verwantschap van alle leven op aarde het best worden verklaard met een door God geleid  evolutieproces vanuit een gemeenschappelijke afstamming”


Deze lezing gaat over Genesis 1. Direct aan het begin zei Walton dat hij geen wetenschapper is en dat hij de wetenschap niet zal ‘pushen’ (benadrukken). Zijn doel is eenvoudig de Bijbel goed te lezen. Dit is een loffelijke zaak. Dat willen we allemaal. Maar de vraag is: slaagt Walton erin om Genesis 1 goed te lezen? Zoals ik al zei,  geef ik hier geen puntsgewijze recensie van de lezing. Daarom zal ik niet alles bespreken maar er slechts drie hoofdproblemen uitlichten.


Eerst een subtiel probleem dat met het uitgangspunt te maken heeft. Laat me eerst vaststellen wat ons uitgangspunt behoort te zijn wanneer we te maken hebben met vragen hoe we de Bijbel moeten lezen. Eenvoudig gezegd: we moeten met de Bijbel zelf beginnen. We gaan naar de Bijbel om te leren hóe we de Bijbel goed lezen. Een paar punten staan hiermee in verband. Daar God de auteur van de Schrift is, bezit de Bijbel een intrinsieke eenheid. Daardoor kunnen en moeten we de hele Bijbel gebruiken om de Bijbel te begrijpen. Onze interpretatieprincipes behoren we uit de Bijbel zélf te halen. Wanneer we dat nu doen, blijkt dat God de voornaamste auteur is (2 Timoteüs 3:16-17 en 2 Petrus 1:21) waarbij  Hij zijn Woord gaf door middel van mensen. Toch moeten we vasthouden dat het Goddelijke boven het menselijke staat als het om de Bijbel gaat. Om hier niet een te lang verhaal van te maken, zal ik niet uitweiden over een Bijbelse methode van Bijbelverklaring. Degenen die hier meer over wensen te lezen kunnen het beste beginnen met de samenvatting van Dr. Seakle Greijdanus: Schriftbeginselen ter Schriftverklaring. Voor een wat uitgebreidere bespreking in het Engels, zou ik Graeme Goldsworthy’s Gospel-Centered Hermeneutics willen aanbevelen.


Helaas lijkt dit niet de  benadering van Walton te zijn. Zijn eerste dia in de lezing met het daarbij gegeven commentaar brengt me tot die conclusie. Eén van de speerpunten op die dia is “Gezag berust bij de auteur”. Toen ik dat voor het eerst zag, vond ik dat een orthodoxe verklaring. Als God de auteur van de Schrift is, dan berust het gezag zeker bij deze auteur. Maar Walton zei, “Het gezag van de Schrift berust bij de menselijke auteurs”. Waar leert de Bijbel dit over zichzelf? Dit is geen goed uitgangspunt. In het hele vervolg van de lezing behandelt Walton in wezen Genesis 1 zoals elke andere klassieke tekst uit het Nabije Oosten namelijk als een menselijke tekst die een Goddelijke boodschap uitdraagt, in plaats van een tekst die allereerst is geïnspireerd door de Heilige Geest die de hele Schrift heeft geïnspireerd. Als gevolg hiervan geeft Walton géén aandacht aan de benadering van Genesis 1 in het Nieuwe Testament. Genesis 1 wordt door onze Here Jezus in Matteüs 19:4 genoemd en ook door Paulus in 1 Timoteüs 2. Hoe wordt Genesis 1 in die teksten beschouwd? Moeten we niet Schrift met Schrift vergelijken? In plaats daarvan lijkt het me dat Walton de Bijbel op een menselijke manier benadert. Zo’n invalshoek is gevaarlijk en zal onvermijdelijk tot verkeerde conclusies leiden.


Mijn tweede punt bouwt verder op dit eerste punt. De Gereformeerde theologie leert dat de Schrift verschillende eigenschappen bezit. Eén hiervan is helderheid. Sommigen spreken van ‘doorzichtigheid’ van de Schrift. De Schrift is een lamp voor onze voeten -  zij verspreidt licht (Psalm 119:105,130). De bedoeling van de Schrift is toegankelijk, zelfs voor hen die geen achtergrond in Oude Nabije Oosten studies of de Hebreeuwse taal hebben. Paulus verwijst naar de geschiedenis van het nalatige Israël in de woestijn zoals die in de Pentateuch beschreven is, omdat die  “werd opgetekend als waarschuwing voor ons, over wie het einde der eeuwen gekomen is” (1 Corinthe 10:11). Die door de Geest geïnspireerde woorden werden aan de Christenen in Corinthe geschreven, van wie sommigen misschien Joden zullen zijn geweest, maar velen waren dat niet. Toch verwachtte Paulus dat het Woord ook voor de Christenen te Corinthe duidelijk was omdat  hij begreep dat het boek Exodus, hoewel honderden jaren eerder geschreven, Gods bedoeling duidelijk weergaf. Walton’s benadering compromitteert de helderheid van de Schrift. Met zijn hypothese hebben hedendaagse Christenen eigenlijk een achtergrond van studies van het Klassieke Nabije Oosten nodig vóór zij de boodschap van Genesis 1 kunnen begrijpen. In feite zou de kerk met deze benadering van Walton al eeuwen in het duister hebben getast tót deze studies plaatsvonden en licht lieten schijnen op wat daarvoor in het duister lag. Maar er staat een eenvoudige en duidelijke boodschap in Genesis 1 en we moeten academici niet toestaan om duisternis voor te stellen waar God licht heeft gegeven.


Ja, er staan moeilijke teksten in de Schrift en de leer van de ‘doorzichtigheid’ ontkent dat niet, zie wat de Schrift zelf zegt in 2 Petrus 3:16. Echter, in historisch opzicht werd Genesis 1 niet als een moeilijke tekst beschouwd. Wanneer men het hoofdstuk in de context van de hele Bijbel  leest (en de Schrift de Schrift laat uitleggen), dan is wat er gezegd wordt zo duidelijk dat een kind het kan begrijpen. Het werd alleen een moeilijke tekst door de vraagtekens die er door ongelovige wetenschappers bij werden gezet.


Mijn derde punt gaat meer direct in op de door Walton voorgestelde manier van lezen van Genesis 1. Walton vindt dat Genesis 1 in termen van functionele ontologie (leer van het zijn/bestaan) spreekt. Hij redeneert dat in de wereld van het Oude Nabije Oosten dingen ontstaan door hun functie. Genesis 1 beschrijft daarom niet de schepping van de materie, maar het nemen en ordenen ervan  om het (vervolgens) in werking te stellen.
Mijn antwoord hierop is allereerst  dat Walton hier een vals dilemma tussen ‘materieel’ en ‘functioneel’ lijkt te creëren. Hoewel ik hier nu zelf tegenaan liep, merkte ik na wat onderzoek dat ik niet de eerste ben die dit probleem onderkende (Click hier).   Waarom kunnen niet beide, materiële en functionele schepping in Genesis 1 zijn beschreven? Ik vind dat als we Schrift met Schrift verklaren dit onze conclusie zou moeten zijn. Ik zie niet in dat de functionaliteit die in Genesis 1 wordt beschreven, de materíële zijde of ook de historiciteit ervan als een verslag van wat werkelijk in die zes dagen is gebeurd, uitsluit. Interessant is dat we deze “zowel…..als” benadering ook in artikel 12 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis vinden. God heeft hemel en aarde en alle schepselen uit niet (vanuit niet-materie naar materie) geschapen en Hij heeft aan ieder schepsel niet alleen zijn “wezen, gestalte en vorm” gegeven, maar ook aan ieder schepsel “zijn specifieke taak en functie om zijn Schepper te dienen”.


In samenhang met het hiervoor genoemde valse dilemma legt Walton voor zijn standpunt een te zware nadruk op het Hebreeuwse werkwoord ’bara’ (formeren). Hij argumenteert dat het werkwoord altijd in de Schrift wordt gebruikt om naar niet-materiële zaken in de natuur te verwijzen. Hij zegt: “Niets wat van materie is wordt aangeduid met ‘bara’”. Maar zelfs op zijn dia die dit werkwoord bespreekt, staan materiële zaken in de natuur. Bijvoorbeeld mannelijke en vrouwelijke mensen. Mensen hebben een materiële natuur en zij werden geschapen uit materie: stof. Lezers hoeven dat maar niet op mijn gezag aan te nemen. Eén van de vooraanstaande woordenboeken van het Oude Testament zegt


Hoewel br’ niet voorkomt met vermelding van het materiaal waaruit iets is geschapen, wordt het regelmatig geplaatst bij werkwoorden die dat wel doen (bijv. Genesis 1:26-27; 2:7,19; Jesaja 45:18; Amos 4:13). Van nog meer betekenis is dat br’ wordt gebruikt voor zaken die voortkomen uit reeds bestaand materiaal: bijv. een nieuwe generatie dieren of mensen, of een ’rein hart’. (Psalm 104:29-30; 102:18[19]; 51:10[12]; vgl. 1 Corinthe 4:6). (New International Dictionary of Old Testament Theology and Exegesis NIDOTTE, 1.731).


Zo geeft NIDOTTE dus aan dat Walton’s standpunt in feite “enigszins misleidend” is.

Ik zou nog veel meer naar voren kunnen brengen, maar ik denk dat wat ik verder ook zou willen zeggen, waarschijnlijk al beter door anderen is gezegd.

Laat mij mogen concluderen  dat de opvatting van Walton parallel loopt met de benadering in de Kader Hypothese over Genesis 1 en 2. Onlangs heb ik het boek van de ERQ predikant Paulin Bédard “In Six Days God Created” gerecenseerd (u kunt mijn recensie hier vinden en mijn boek hier bestellen. Hij geeft een kritische bespreking van nog veel  andere zaken, die ik niet heb aangestipt, hoewel hij Walton niet rechtstreeks bespreekt. Dit boek beveel ik van harte aan! In tegenstelling tot John Walton neemt Paul Bédard de Bijbel serieus op zijn eigen condities - dat is hoe we de Bijbel goed lezen.   


Vertaling R. Sollie-Sleijster


NOTEN

[1] Het is opvallend dat de naam van de Oudtestamenticus van de theologische universiteit  in Kampen, prof. dr. G. Kwakkel, ontbreekt.

[2]RD 10-04-13.

[3] Zie ook het artikel van A.P. Geelhoed Oproep tot verzet tegen het uitdragen van theïstische evolutie in de rubriek Rond de Schrift.