Printen

Ontwikkelingen in de GKv - 5

 

D.J. Bolt

26-02-22

 

We focussen deze keer op kennis, toerusting en belijdenis.

Daarvan geven we enkele veelbetekenende signalen van wat er zich op dit gebied afspeelt in m.n. de GKv.

Met af en toe wat commentaar na ------.

 


 

Zondagmiddagdiensten 1

GKv Kerkblad Midden, 4 februari 2022 p14

 

In de classis Rotterdam wordt gemeld dat er binnen de kerken nogal veel verschillen rondom het samenkomen in de middagdiensten zijn. Al langer is er een andere praktijk gekomen dan regelmatig preken uitgaande van de Heidelbergse Catechismus. Vaak is er sprake van een andere invulling in opzet en inhoud. Het aantal bezoekers na corona is ook nog niet terug op het oude niveau. In kerken wordt gezocht naar nieuwe vormen van verbinding, buiten de kerkdiensten om en in de week.

 

Zondagmiddagdiensten 2

GKv Kerkbode Noorden, 20 november 2021

 

De kerk van Winschoten heeft besloten geen middagdiensten meer te houden. De kerk van Stadskanaal zal binnenkort een voorstel van een studiecommissie bespreken over de middagdiensten.

 

Zondagmiddagdiensten 3

GKv Kerkbode Noorden, 20 november 2021

 

'In veel kerken wordt geen zondagmiddagdienst meer gehouden. Daardoor verdwijnt wel een deel van de geloofstoerusting', constateert het blad.

In Assen wilde men daar wat aan doen. De catechismusleerdienst opnieuw invoeren? Nee. Da. A. van Harten-Tip van de 'voortgezette Gereformeerde Kerk (vGK, synodaal-gereformeerden die in 2004 niet met de fusie van hervormd en synodaal-gereformeerd meegingen) en ds. L.E. Leeftink, GKv Assen-Peelo bedachten een plan. Eens in de drie weken worden op zondagmiddag nu een zogenaamde leerhuis gehouden. Met als basisstof de Gewone Catechismus (2019)[1].

Het leerhuis lijkt wel wat op een kerkdienst: samen zingen, bijbellezen, gebed, uitleg en toelichting, groepsbespreking, plenaire bespreking, gebed, collecte bij de uitgang - samen gemiddeld vijf kwartier. De eerste keren waren er tussen de 20 en 30 personen.'[2]

 

Iets soortgelijks doet men in GKv Amersfoort-Centrum om de zondagmiddag te vullen. Daar werd bijvoorbeeld op zondagmiddag 13 februari jl. een zangbijeenkomst rond het Engels kerklied gehouden onder de muzikale leiding van musicus Harry van Wijk. Ds. J.B. Wilmink hield er een lezing over.

 

------------------

Eigenlijk heel opmerkelijk deze gang van zaken: eerst werd de middagkerkdienst afgeschaft, en daarmee het onderwijs in m.n. de leer van de Schrift, en nu wordt toch weer een alternatief geboden op de zondagmiddag. Maar wat 'arm': in Assen komt men dus eens in de drie weken bijeen, en dan ook met een groepje van rond de 30 personen uit een (GKv)gemeente van ruim 500 zielen (Handboek 2019). Bovendien deze gemeenteopbouw vindt (vond?) normaliter toch plaats in mannen-, vrouwenverenigingen en bijbelstudiekringen? Of zijn die ook verdwenen in Assen?
Zo is het geen wonder dat de kennis van de Schrift, de belijdenis en kerkregering langzaam maar zeker helemaal wegzakt.
 

Zondagmiddagdiensten 4

GKv Kerkbode Noorden, 20 november 2021

 

Ds. P. Niemeijer mag op de laatste pagina van het blad dat we hiervoor aanhaalden ook nog iets te berde brengen over het beleggen van middagdiensten. Hij wijst er op dat artikel C36.1 van de GKv Kerkorde bepaalt dat kerkenraden op zondag 'als regel' twee kerkdiensten zullen beleggen.

Dat 'is uiteraard geen 'wet van Meden en Perzen, maar wel een kerkelijk afgesproken regel', schrijft de predikant. Het is 'een inspanningsverplichting' voor kerkenraden, niet een plicht voor kerkleden om twee kerkdiensten te bezoeken.

 

Twee diensten op zondag is 'een nuttige instelling', vindt Niemeijer. Want stel dat je 's morgens niet kunt, dan heb je niks aan die zondag. En met twee diensten kun je 's middags een 'leerdienst' houden. Dat is 'in onze tijd geen overbodige luxe', oordeelt hij.  

En: afschaffen kan ook niet zomaar, moet wel 'voorgelegd worden aan de classis'

 

------------------

Het is mooi dat ds. Niemeijer een pleidooi voert voor de tweede dienst. Maar was zijn betoog niet principieel veel sterker geweest als hij niet bij 'kerkorde regeltjes' – daar is iedere hedendaagse gereformeerde, zeker in de NeGK allergisch voor - was blijven steken maar vanuit de Schrift had beargumenteerd hoe de Dag van de Heere met  (ere)diensten aan Hem kan worden ingericht? En misschien ook had beleden dat het eigenlijk op de synodes van Leusden 1999/Zuidhorn 2002 mis is gegaan toen de opvatting werd aanvaard dat de rustdag slechts 'een kerkelijk instelling' zou zijn? 

 

Zondagmiddagdiensten 5

Onderweg, 29 januari 2022

 

Ds D. Westerkamp, emeritus van NGK Houten betoogt dat we in tegenstelling tot vroeger, toen het 'klimaat van het absolute' heerste, nu

 

'leven in een heel andere tijd, in het klimaat van het relatieve. Ging het toen over wat het betekent dat 'Christus zijn bloed ook voor het kerkverband heeft gestort' (Schilder), nu vraagt iemand zich af of Hïj überhaupt zijn bloed wel heeft gestort als offer voor onze zonden. Het kruis wordt dan gereduceerd tot het natuurlijk gevolg van de weg van nederigheid en zelfopoffering in plaats van het offer waardoor wij met God verzoend worden. God kan toch ook wel vergeven zonder dat Hij bloed ziet?

Dit zijn geen onnozele dingen, dit raakt het hart van het Evangelie zelf.'

 

Je zou kunnen verwachten dat dit typisch vrijzinnige geluid over Christus' offer in kerken als de PKN gehoord en verkondigd kan worden maar niet in GKv/NGK. Maar nee, Westerkamp:

 

'Ik merk dat zulke opvattingen ook in onze kerken zonder veel tegenspraak uitgedragen kunnen worden, omdat de traditionele leer van de verzoening postmoderne mensen niet meer zou aanspreken.'

 

Het zou volgens Westerkamp liggen aan het vroegere 'elkaar eindeloos de maat nemen'. Toen het nog ging over 'onnozele dingen, zoals de waardering van de Vrijmaking als werk van God'. Maar afgezien daarvan, de predikant vraagt zich wel heel ongerust af of de kerkelijke voorgeschiedenis

 

'ons nu niet verhindert zelfs als de kern [van het Evangelie] aangetast wordt, daar nog iets van te vinden?

 

--------------------

Het gaat dus allang niet meer om een weinig bekend leerstukje in een hoekje van een belijdenisgeschrift: inmiddels lijkt het niveau van de kennis van de Schrift en de belijdenis dusdanig gedaald dat vanuit onverdachte NGK-hoek alarm wordt geslagen: het gaat om de kern van het Evangelie, de verzoening van de zonden door het offer van Jezus Christus aan kruis!

 

Ds. Westerkamp verloochent zijn 'NGK-aard' niet: het zal wel aan die vermaledijde vroegere vrijgemaakten liggen, denk aan de uitspraak van ene ds. P. Lok over de Vrijmaking. En bijvoorbeeld hun slakkenzout over het loslaten van 'van stonde aan' in HC Zondag 22.

Maar wij zien een andere belangrijk(er) oorzaak: 'de theologen gingen voorop[3]', ook hier net als destijds bij de doorwerking van vrijzinnigheid in de synodaal-gereformeerde kerken. En denken o.a. aan het boekje van dr. J.M. Burger, Cruciaal, de verrassende betekenis van Jezus' kruisiging.[4]

 


 

De volgende reeks waarnemingen rond de belijdenis bewijzen het nog meer.
 

Belijdenis - 1

Onderweg, 5 juni 2021.

 

Het blad wil 'Op zoek naar een nieuw anker', een nieuw belijden van de kerk, zo heet het op de frontcover. En is de fusie NeGK daar niet precies het goede moment voor? Daarop zegt redacteur Jannet de Jong 'als dertiger, zonder persoonlijke ballast van ons kerkelijk verleden, van harte JA'.

Want, betoogt ze,

 

'ons geloofsleven is een voortdurend wijzigende belijdenis, een antwoord op het evangelie in gesprek met wie we zijn, wat om ons heen gebeurt en de vragen die we ons (laten) stellen. Onze persoonlijke belijdenis is dus altijd in beweging en onderwerp van ons gesprek en onze gedachten. Daarbij zal voor velen gelden dat de kern overeind blijft, maar de accenten verschuiven.'

 

Belijdenis - 2

Onderweg. 5 juni 2021.

 

Dr. L. van den Broeke is hoofddocent kerkrecht aan de TUK en ook buitengewoon hoogleraar rechtstheologie en kerkrecht. Vanuit zijn waarnemingen rond het fusieproces GKv/NGK, denkt hij dat 'de komende tijd inderdaad een momentum kan zijn om tot een belijdenis te komen, omdat het verlangen naar eenheid er is'. Maar waarschuwt hij

 

'Maak jezelf ook niet te groot. Zomaar namelijk spreken we bij de belijdenis over een anker of: 'waar je voor staat'. Realiseer je dat zulke typeringen een nieuw hek kunnen vormen dat afsluit of de toegang verhindert. () Veel te vaak ging en gaat de aandacht uit naar de letter, terwijl het belijden van de kerk en van gemeenteleden ondersneeuwt. Het 'belijden' als werkwoord is belangrijk voor het leven van elke dag: belijdenisgeschriften fungeren dan en soms nog als meetlat om de ander de maat te nemen.

 

--------------------

Vergissen we ons als we voelen dat hier (weer) het typische verschil tussen hervormd en gereformeerd blijkt: namelijk 'belijden' van de volkskerk en belijnd belijden volgens confessies zoals die gelden in gereformeerde kerken? Was dat al niet een grote controverse bij de Afscheiding in 1834?

 

Belijdenis - 3

Onderweg. 5 juni 2021.

 

Ds. K. van den Geest (GKv) denkt dat de hereniging van GKv en NGK te maken heeft met de 'confessionele overeenstemming': dat de NeGK een gereformeerde kerk wil zijn die gebonden is aan de Bijbel zoals beleden in de drie formulieren van eenheid.

Heel mooi, maar hij vraagt zich onmiddellijk af:

 

'Maar wie kent die nog? £n wie voelt zich ermee verbonden? Voelen we ook geen weerstand tegen het vastleggen van het geloof en de verplichting zich daaraan te binden?' 

 

De predikant constateert dat 'steeds minder mensen' deze belijdenissen kennen. En ook dat

 

'er niet veel meer uit wordt onderwezen. Voorgangers en catecheten voelen verlegenheid: gaan ze over onderwerpen die er vandaag toe doen? En is, ondanks pogingen tot herschrijven, de taal nog de onze? Ook is er weerstand. In de geschiedenis van kerkverbanden hebben belijdenisgeschriften een bepaalde lading gekregen die sommigen als allergie voelen.'

 

Volgens Van den Geest lijkt een nieuw belijden ook 'urgent als je let op inhoud'. De confessies zijn 'beperkend door de historische achtergrond', zie maar de aandacht voor de roomse mis, de verhouding tussen overheid en kerk.
De dominee geeft alvast een kader waarin een nieuwe belijdenis kan groeien: actueel, eenheid in beleefd belijden, een identiteit gefundeerd op Christus en de apostelen, verbinding met de wereldkerk. Jammer dan dus voor de drie formulieren van eenheid want

 

'vanuit dit kader moet ik concluderen dat ze niet voldoen.'

 

De oplossing die wel deugt? Gewoon doen als bij De Reformatie:

 

'… de kerk terugbrengen tot de kern van die eerste belijdenis en zo haar bij Christus bewaren. De belijdenissen van de Reformatie waren uitleg bij die oecumenische belijdenis, gericht op de vragen van die tijd. Als we dat opnieuw doen met het oog op vandaag zou een goede vraag zijn: hoe kunnen we dat fundament, vroegste belijdenis,

opnieuw formuleren. Misschien door eenvoudig te blijven bij de vier hoofdelementen in het belijden van Middeleeuwen en Reformatie: het Apostolicum, de Tien Woorden, het onze Vader en de Sacramenten (geloof, gebod, gebed, genade).'

 

Belijdenis - 4

Nederlands Dagblad, 8 januari 2022, interview door Hilbert Meijer

 

Het dagblad publiceert een uitgebreid interview met dr. H. de Jong, emeritus van de NGK en vroegere docent aan de Nederlands Gereformeerde Predikantenopleiding waar hij de 'Henk de Jong-leerstoel', die gericht is op bijbelonderzoek en christelijke identiteit kreeg. Deze leerstoel is sinds 2018 ondergebracht bij de Theologische Universiteit Kampen. In 2019 ontving De Jong een eredoctoraat van deze universiteit.


Het hoofdonderwerp in het gesprek is de leer van de 'dubbele predestinatie', verkiezing en verwerping van eeuwigheid, zoals die in de Dordtse Leerregels wordt beleden. De Jong heeft daar recent een boek over geschreven met de titel God is anders.

Enkele citaten uit het interview:

 

'Uit de Bijbel kun je niet afleiden dat God van eeuwigheid af besluit dat mensen niet in de hemel komen, die gedachte brengt je op een dwaalspoor, is het gevolg van systeemdwang: waar verkiezing is, moet ook verwerping zijn.

 

'In de Dordtse Leerregels staat wel dat God ons “uitverkoren heeft in Christus”, maar dat “in Christus” wordt daar niet serieus genomen.'

 

'De Dordtse Leerregels wekken de indruk dat Christus’ verlossingswerk pas ná de verkiezing aan de orde komt en op die verkiezing zelf geen invloed heeft. () Eigenlijk is de beslissing wie is uitverkoren al gevallen voordat Christus genoemd wordt. Zo komt Christus’ verlossingswerk te weinig uit de verf.'

 

'Verwerping is meer een reactie van God op het weigeren om te geloven. Ik wil ervan af dat God van eeuwigheid af mensen verwerpt. Verwerping is een reactie op wat wij doen.'

 

--------------------

En hiermee neemt deze NGK-theoloog dus afscheid van de Dordtse Leerregels, vergelijk DL hoofdstuk 1, verwerping van de remonstrantse dwalingen, 8 en 9.

 

Belijdenis - 5

Nederlands Dagblad, 10 december 2021

 

Prof. dr. A.L.Th. de Bruijne, hoogleraar ethiek en spiritualiteit aan de TUK wil géén nieuwe belijdenis verzinnen voor de NeGK. 'Alsof kerk, eenheid en nieuwe overtuiging maakbaar zijn. Belijdenissen produceer je niet als project.' Bovendien mist De Bruijne een grote theoloog als Luther of Calvijn die zo'n belijdenis zou kunnen smeden. En de Bijbel zegt niet dat we een belijdenis moeten hebben. 'Misschien passen belijdenissen wel niet meer bij kerk-zijn in een gedemocratiseerde en geglobaliseerde netwerksamenleving.' Want

 

'die 'nieuwe context veroorzaakt de vervreemding van de bestaande belijdenissen. Hoezeer bijvoorbeeld de Catechismus mijn geloof en spiritualiteit ook heeft gevormd, toch ervaar ik veel accenten en begrippen in die confessie als historisch bepaald en beperkt. Je kunt de geloofsinhoud ook anders en soms beter verwoorden. Via andere christelijke tradities ontdekte ik bovendien eenzijdigheden en blinde vlekken in wat sommigen enthousiast aanprijzen als ‘de religie van de belijdenis’, haar spiritualiteit. ()

Wij kunnen beter wachten op de Geest. Net als in eerdere contexten heeft hij ook in deze nieuwe historische fase vast iets voor ons in petto om apostolische kerk te blijven.

 

De hoogleraar wil daarom

 

'vooral terugvallen op de Twaalf Artikelen, de enige belijdenis die wortelt in de liturgie van de apostolische kerk. Daarnaast kunnen we ontspannen bewegen in de ruimte van latere confessies, als voorbeelden van trouw in eerdere tijden.'

 

--------------------

Weg dus Nederlandse Geloofsbelijdenis, Heidelbergse Catechismus en Dordtse Leerregels. Ze geven alleen nog een indruk van hoe men vroeger trouw aan de leer van de Schrift dacht te zijn.
We vragen ons af of hiermee ten diepste niet ook nog iets anders aan de oppervlakte komt. Er zijn sterke oecumenische tendensen richting roomsen. Denk aan verschijnselen als Mariaverering, kloosterleven, mystieke beleving, beelden- en iconenwaardering. Bij toenadering tot Rome passen natuurlijk niet gereformeerde belijdenissen maar wél een gemeenschappelijk voor-reformatorische algemene belijdenis als het Apostolicum.    

 

Belijdenis - 6

Nederlands Dagblad, 15 december 2022

 

Ds. K. Jonker, PKN predikant en vaste gast in GKv/NGK Steenwijk, is het van harte met De Bruijne eens want

 

'dankzij de omgang met medegelovigen uit andere kerken ontdekte ook ik eenzijdigheden, blinde vlekken en soms ook dingen waar ik op grond van de Schrift (zoals ik die lees) nu niet meer achter kan staan. De Schrift is altijd méér dan onze gereformeerde traditie'.

 

Maar Jonker wil i.p.v. het Apostolicum liever de Geloofsbelijdenis van Nicea uit 381, want 'die veel mooier dan het Apostolicum de verhevenheid van onze Heer Jezus Christus belijdt'. En hij stelt ook alvast de volgende uitbreiding ervan voor, gezien 'veel verwarring over het werk van de Heilige Geest':

 

‘Ik geloof in de Heilige Geest, die Here is en levend maakt, die het verstand verlicht en van zonde overtuigt, die de wedergeboorte werkt en aan Christus verbindt, die in alle gelovigen woont en aan hen gaven toedeelt, waardoor zij in staat worden gesteld een heilig leven te leiden tot eer van God, de Vader.’

 

--------------------

We laten het hierbij op dit moment wat betreft de ontwikkelingen rond kennis en belijden. Het kan niet worden ontkend dat het fuserende kerkgenootschap NeGK van zijn gereformeerde ankers los is. En daarmee is de G in de naam tot een aanfluiting, een leugen geworden.

 

Opnieuw spreken we ons diep verdriet uit over de teloorgang van deze kerken waar we zoveel in hebben ontvangen, ons met hart en ziel aan verbonden wisten maar die nu onherkenbaar veranderen. En we willen hen waarschuwen die willen vasthouden aan de Schrift, zich niet te blijven blootstellen aan de gure wind van Schriftkritiek en belijdenisloslating.

 

Deze week publiceren we ook het tweede deel van de toespraak van prof. dr. J.P. Van Vliet waarin hij verder ingaat op de betekenis van de gereformeerde geloofsbelijdenissen, ook van de Dordtse Leerregels! Wat komt daar een totaal andere geest uit naar voren!

Tolle lege, neem en lees! 

 

NOTEN

[1] Click voor enige informatie over deze catechismus, hier en hier.

 

[3] Ds A. Lindeboom schreef destijds over de ontwikkelingen in de synodaal-gereformeerde kerken een boek onder deze titel.

[4] We hebben aan zijn opvattingen destijds uitgebreid aandacht gegeven in een artikelreeks. Voor het eerste artikel click hier.