Zorgen door een zieke moeder

D.J. Bolt

29-05-21

De uitstroom van de gereformeerde kerken vrijgemaakt neemt toe. De precieze statistische gegevens zijn in het duister gehuld aangezien deze niet meer worden bijgehouden en er geen handboek meer verschijnt (na 75 jaren!). Maar bekend is geworden dat het ledental van deze kerken het afgelopen jaar daalde met 2262, een (voorlopig) record. Dat aantal is het saldo, het aantal leden dat de kerk verliet is veel hoger. Vergelijk het met 2019, toen daalde het ledental met 1855, maar het aantal kerkverlaters was maar liefst 2765. Aangenomen dat ongeveer dezelfde verhouding geldt in 2020, kan het aantal kerkleden dat zich onttrok geschat worden op niet minder 3100, ongeveer 3% van het totaal!

Waar naar toe?

Wat veroorzaakt die uitstroom en waar gaan deze vrijgemaakten naar toe?

Het blijkt dat een behoorlijk aantal hun heil in de Protestante Kerk Nederland (PKN) zoekt, lid wordt van een gemeente met 'de signatuur' van de gereformeerde bond (GB). Deze gemeenten kenmerken zich door een zekere ligging die hen van andere PKN-gemeenten, progressief of vrijzinnig, onderscheidt. Men wil 'opkomen voor de leer van de Reformatie, zoals die m.n. in de belijdenisgeschriften is verwoord', zoals voorzichtig hun visie wordt verwoord. Maar hoe je het ook wendt of keert, de gemeenten zijn 'gewoon' PKN-gemeenten want zij kunnen niet als 'bondsgemeente' lid van deze kerk zijn. Ook formeel zijn ze geen gereformeerde gemeenten meer want de PKN heeft bij haar ontstaan in 2004 de unieke eeuwenoude grondslag van de gereformeerde belijdenissen losgelaten en in haar grondslag en identiteit een hele reeks andere confessies omarmd: de Augsburgse Confessie, de Catechismus van Luther, de theologische Verklaring van Barmen en de Concordie van Leuenberg. Deze geschriften spreken op verschillende punten de gereformeerde belijdenisgeschriften fundamenteel tegen.[1]

Wat motiveert vrijgemaakten om toch hun kerkelijk onderdak bij deze PKN te zoeken? Journaliste Eline Kuijper publiceerde een interessant artikel daarover in het ND van 24 april 2021 We citeren daar het een en ander uit en geven er wat commentaar op.

'Soms schuurt het: de vrijgemaakte ‘leegloop’ richting de Gereformeerde Bond'

Onder deze titel doet Kuijper opmerkelijke waarnemingen van de transformatie van vrijgemaakten in bonders. Zulke vrijgemaakten zijn blij met hun overgang want 'ze horen weer degelijke prediking' in 'rustige erediensten zonder allerlei fratsen van vernieuwing'. Ze komen weer 'geestelijk op adem'. En daar is iets bij voor te stellen!

Maar…

De instroom van ex-vrijgemaakten ('soms met vijf adressen tegelijk') blijkt voor bondsgemeenten niet een onverdeeld genoegen. Want zij nemen in hun 'rugzak' nogal wat bagage mee die bij bonders gemengde gevoelens opwekken. Nee, zegt ds. Willem-Jan Dekker van de Amersfoortse Joris-kathedraal, ‘je kunt niet zeggen dat we deze mensen met gejuich begroeten'.

Hoe hebben we het nu? Er zou toch alle reden moeten zijn om deze geestelijk verdrukte kerkmigranten met open armen warm te verwelkomen? Wat is er aan de hand?

Natuurlijk, aldus Dekker, 'gunnen we hun heus een kerkelijk thuis'. Maar het probleem is volgens hem, dat 'gemeenteleden zich soms hardop afvragen: 'Hoelang blijven wij nog een hervormde gemeente?’. Want 'het past niet bij hervormden om je kerk te verlaten als het tegenzit. En dat is nu juist wat deze nieuwe gemeenteleden wél hebben gedaan'.

Kortom, vrijgemaakten die aankloppen bij de PKN/GB worden bij de poort eigenlijk al veroordeeld over hun initiatief. Want 'het gaat om het lichaam van Christus, dat ben je samen', dat verbreken die ex-vrijgemaakten 'en dat doet zeer', klaagt Dekker.

Geen 'juichende begroeting' dus.

Motieven

In het artikel mogen ook enkele vrijgemaakten hun motieven voor de afscheiding van de GKv toelichten. Ze geven aan dat het hen niet gaat om vrouw-in-ambt – 'ik ben er niet uit wat ik daarvan vind' – maar om 'hoe je omgaat met mensen die een andere mening hebben’, zegt iemand. Ik kreeg 'het gevoel dat ze dachten: ben je nog niet zover? Alsof je achterloopt.’ Het gaat hem 'om de manier waarop zoiets wordt doorgevoerd. Als er maar naar anderen geluisterd wordt. Bij de vrijgemaakten werd het naar mijn idee als voldongen feit gezien, ongeacht de problemen die anderen ermee hebben. Zo van: wij hebben de waarheid in pacht.’

Wij voelen ons nu toch echt gedrongen om op dit punt de GKv wat te verdedigen. Want het valt niet te ontkennen dat synode Goes alles heeft gedaan om iedere overtuiging te respecteren, zelfs door de waarheid in dubbelpacht te nemen. Vóór of tegen vrouw-in-ambt, maakt niet uit, de dualistische visie werd uitbundig als Bijbels aangeprezen. Ieder mag geloven wat hij of zij wil, de gemeenten zijn vrij om de ambten open te stellen, of niet. Ruimte en vrijheid voor iedereen, was het parool.[2] Iedereen kwam er 'aan de bak'.

Als bovenstaand gevoelen, ze zien me niet staan, de overtuiging is op basis waarvan grote groepen vrijgemaakten verkassen naar bijvoorbeeld de Joriskerk, dan kunnen we ons voorstellen dat bonders zich er achter hun oren krabben en ze niet juichend binnenhalen.

Hervormd kerkgevoel

Maar de jeuk achter de oren heeft een diepere oorzaak, zo merkten we eigenlijk al uit ds. Dekkers woorden: namelijk: gebrek aan hervormd kerkgevoel bij die ex-vrijgemaakten. Dat gevoel wordt in het artikel aangeduid als 'de trouw aan je kerk te benadrukken, hoe ver ze ook dreigt af te drijven'. En dat is in de PKN ver, heel ver. Al in 1951 werd in de hervormde kerk, voorloper van de PKN, de vrouw-in-ambt ingevoerd. Maar dat is peanuts bij ketterijen die in de huidige PKN worden getolereerd. Je kunt er leren dat 'Jezus nooit bestaan heeft', zijn bestaan is 'een Egyptische mythe'[3]. Zelfs als een predikant boeken schrijft over dat 'God niet bestaat en Jezus is zijn Zoon' leidt dat niet tot tucht[4].  

Maar dit is onvoldoende voor déze bonders[5] om afscheid te nemen van 'hun' kerk. En ja, dan is het goed voor te stellen dat ze zware kritiek hebben op vrijgemaakten die lichtvaardig na een vrouw-in-ambt besluit en wat liturgische herrie 'hun' kerk verlaten. Zoiets dóe je niet, zegt PKN/GB predikant M. Krooneman (Noordhorn/Saaksum). Zie je kerk 'als moeder, ook al is ze ziek, het blijft je moeder.’ De vrijgemaakten in het Noorden kunnen het zich voor gezegd houden.

Maar dat is ex-vrijgemaakte W. van Dijken niet duidelijk geworden (of gemaakt) toen hij lid werd van Kroonemans kerk in Noordhorn. Want waarom liet hij tóch zijn 'zieke moeder', GKv Zuidhorn De Rank, in de steek? Hij motiveert: Omdat 'men in allerlei synodes is gaan knoeien aan de formulieren, het avondmaal, het huwelijk. En de inhoud van de preken is drastisch achteruitgegaan. Het ging van kwaad tot erger. Dit is niet meer de kerk waarin ik ben grootgebracht.'

We verwonderen ons. Dat is toch in de PKN niet anders, zelfs nog veel erger?

Een nieuwe kerkvisie

Van Dijken heeft z'n eigen kerkvisie ontwikkeld:

'Ik ben nu onderdeel van de Gereformeerde Bond. Zolang we geen hinder ondervinden van het overkoepelende kerkgenootschap, de Protestantse Kerk, zijn we hier goed thuis. Ik huldig het principe dat de lokale kerk zelfstandig is en een eigen verantwoordelijkheid heeft. We zijn niet verplicht opdrachten van de classis uit te voeren. We hebben niks te schaften met de Protestantse Kerk: we kunnen gelukkig zelfstandig en zonder beperkingen in de verkondiging onze diensten houden.'

Een hele reeks misverstanden dus. En wonderlijk hoe hier elk gereformeerd kerkbegrip lijkt uitgesleten. En dat terwijl juist bij vrijgemaakt-gereformeerden altijd zoveel kerkbesef was.
Van Dijken is nu zelfs niet meer lid van een gereformeerde kerk maar van een protestants kerkgenootschap, dat zich, zoals aangegeven, nog aanzienlijk verder verwijderd heeft van het gereformeerde fundament en gereformeerd leven dan de GKv. Van Dijken kan wel hard roepen dat 'de lokale kerk zelfstandig is' en hij 'niets te schaften heeft met de Protestantse Kerk' maar dan vergist hij zich natuurlijk deerlijk. Er zijn in de PKN geen kerken, meervoud, er is één kerk, dé protestantse kerk, enkelvoud. In dit centralistisch geleide kerkgenootschap zal ook ambtsdrager Van Dijken zijn hoofd moeten buigen onder de kerkelijke hiërarchie en zijn ordonnanties, of hij lid van de bond is, of niet.

Ook hij is mede verantwoordelijk voor wat deze zieke moeder PKN doet naar binnen en naar buiten en heeft hij, als puntje bij paaltje komt haar te gehoorzamen. Niet anders dan ten tijde van Afscheiding. 

Zieke moeder

Zoals aangegeven, gebruikt ds Krooneman die aloude metafoor weer, de kerk als 'zieke moeder', het adagium waarmee hervormden van vroeger en protestantse bonders van nu, op hun kerkelijke stoelen blijven plakken, wat er ook voor ketterijen worden verkondigd. De typering 'ziek' geeft een gevoel van mededogen, ach die arme bedlegerige moeder van ons. Echter het is wel een moeder die haar kinderen verwaarloost, die ze voedt met geestelijk-giftig voedsel, opoffert aan de tijdgeest-god. Die naar onze overtuiging de moedernaam niet meer waard is en uit haar ouderlijke macht moet worden ontzet.

Hoe kan deze de kerk nog de bruid van Christus zijn (een andere metafoor uit de Schrift) als ze toelaat te leren dat de Bruidegom niet bestaat, zelfs nooit bestaan heeft?

De van oorsprong hervormde bonders in PKN zullen nooit de 'kerk-der-vaderen' verlaten want dat is hun zieke moeder. Maar de vraag die dan toch maar steeds blijft prangen als deze overtuiging kerkelijk legaal is: Waarom dan niet terug naar de aloude zieke grootmoeder, de roomse kerk? Dat zou toch logisch zijn? Zeker nu de scherpe puntjes van Trente en de inquisitie zijn afgestompt.
Het is bepaald geen wereldvreemde vraag. We hebben de afgelopen maanden signalen opgepikt en weergegeven dat er ook vanuit een (voormalig) gereformeerde hoek beweging in die richting is[6].

Koel welkom

Ex-vrijgemaakten zijn welkom. Echter, het is wel een welkom met een 'maar'. Want 'vrijgemaakten die bij ons komen, zullen moeten leren wat het is om hervormd te zijn. Dat zeggen we ook tegen hen’, waarschuwt de Amersfoortse ds. Dekker. Wat moeten ze dan leren? Dekker: ‘Dat er verschillen kunnen zijn en dat je het in die verschillen met elkaar moet zien uit te houden. Dat je elkaar treft in het zoeken naar wat wezenlijk is. En dat de rest van de wagen mag hobbelen. Dat is wat anders dan wat deze gereformeerden gewend zijn.’

De bange bondsvraag is of met de komst van al die vrijgemaakten de typisch bondersidentiteit niet verloren gaat. Maar tegelijk zal het wel meevallen, lijkt Dekker te denken, want

'het zijn overwegend oudere mensen, vrijgemaakten van het eerste uur, die gevochten hebben voor hun kerk en zich er nu niet meer in herkennen. Dan knapt er iets als je zeventigplus bent. Het heeft ook met leeftijd te maken. Je zit dan niet meer te wachten op veranderingen, je wilt rust.’

PKN-bonders kunnen zich ontspannen, hun cultuur wordt niet echt bedreigd. Met die 'oude mensen' houd je het wel (een tijdje) uit.

Strijd

Dekker en Krooneman hebben ook naar onze overtuiging gelijk: vrijgemaakten passen niet in de bondscultuur. Tenminste vrijgemaakten die staan voor hun gereformeerde belijdenis, die uitgebreid spreekt over Christus' kerk en hoe je die kunt kennen. Dát is voor hen doorslaggevend in de 'kerkkeuze'. Niet gevoelens voor een 'zieke moeder' of 'men mij  ziet staan', of waar het lekker 'rustig is'. Zelfs niet 'dat hier óók nog wel goed gepreekt wordt', hoe belangrijk ook.

Maar Christus volgen betekent strijd. In het persoonlijke leven maar niet minder in kerkelijk leven. Hij zegt het Zelf zo duidelijk, onze zaligheid hangt er zelfs van af:

En iemand zei tegen Hem: Heere, zijn het weinigen, die zalig worden? En Hij zei tegen hen: Strijd om binnen te gaan door de nauwe poort, want velen, zeg Ik u, zullen proberen binnen te gaan en het niet kunnen, namelijk vanaf het ogenblik dat de Heer des huizes is opgestaan de deur heeft gesloten. Dan zult u beginnen buiten te staan en op de deur te kloppen en te zeggen: Heere, Heere, doe ons open. En Hij zal antwoorden en tegen u zeggen: Ik weet niet waar u vandaan komt. Dan zult u beginnen te zeggen: Wij hebben in Uw tegenwoordigheid gegeten en gedronken en U hebt in onze straten onderwijs gegeven. En Hij zal zeggen: Ik zeg u, Ik weet niet waar u vandaan komt. Ga weg van Mij, allen die ongerechtigheid bedrijven. Luc. 13:24-27.

Het is niet anders. Strijd tegen ketterijen en afdwalingen van 'de oude paden'. In onze dagen met al zijn moderne verleidingsmiddelen is een Christus-en-Zijn Woord-getrouwe-kerk dringend nodig, een kerk die een helder bazuingeluid laat horen in het midden van een sterk seculariserende samenleving.
 

Laten broeders en zuster die overwegen dat hun plaats niet meer in de GKv kan zijn dát meenemen in hun overwegingen t.a.v. de kerkkeuze. En beseffen dat het ook hierin  gaat om de keuze voor of tegen Christus. Wij zijn geroepen om de stem van de Goede Herder te volgen (Joh. 10: 3) naar een schaapskooikerk waarvan gezegd mag worden dat zij   

'… de zuivere prediking van het evangelie onderhoudt; dat zij de zuivere bediening van de sacramenten onderhoudt, zoals Christus die heeft ingesteld; dat de kerkelijke tucht geoefend wordt om de zonden te bestraffen. Kortom, dat men zich richt naar het zuivere Woord van God , alles wat daarmee in strijd is verwerpt en Jezus Christus erkent als het enige Hoofd.' (NGB art. 29)